مقدمه

صادرات ال.ان.جی آمریکا از سال 2016 به بعد رشد چشم‌گیری داشته، به‌گونه‌ای که پس از گذشت 6 سال، این کشور در صف برترین صادرکنندگان ال.ان.جی در کنار قطر و استرالیا قرار گرفته است. افزایش صادرات ال.ان.جی آمریکا، پیامدهایی برای بازار انرژی جهانی دارد که ابعاد مختلف آن در این یادداشت مورد بررسی قرار می‌گیرد.

رشد صادرات ال.ان.جی آمریکا

بر اساس آمار منتشر شده توسط سایت استاتیستا[1]، آمریکا در سال 2022 پس از کشورهای قطر و استرالیا، در رتبه سوم بزرگترین صادرکنندگان ال.ان.جی دنیا قرار گرفته است. در شکل 1 روند صادرات ال.ان.جی کشورهای قطر، استرالیا، آمریکا و روسیه از سال 2000 به بعد آورده شده است[2].

شکل 1- مقایسه مقدار صادرات ال.ان.جی کشورهای قطر، استرالیا، آمریکا و روسیه (2022-2000)

برای بررسی نقش بازیگری آمریکا در بازار ال.ان.جی بهتر است آمار صادرات از سال 2016 به بعد مقایسه گردد. همانطور که در تصویر زیر آمده است، مقدار صادرات ال.ان.جی آمریکا شاهد جهش بزرگی بوده به‌گونه‌ای که این کشور تنها پس از گذشت 6 سال از صادرات ال.ان.جی خود (سال 2016)، تقریبا به کشورهای قطر و استرالیا رسیده است. این در حالی است که کشور قطر در این بازه‌ی زمانی، رشد چندانی نداشته و سعی در حفظ مقدار صادرات خود داشته است. به عبارتی آمریکا از صادرات 4 میلیارد متر مکعب در سال 2016 به 104 میلیارد متر مکعب در سال 2022 رسیده است.

شکل 2- مقایسه مقدار صادرات ال.ان.جی کشورهای قطر، استرالیا، آمریکا و روسیه (2022-2016)

بازیگر اصلی ال.ان.جی پس از جنگ روسیه و اوکراین

پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین، معادلات انرژی در اروپا و بطور خاص اتحادیه اروپا تغییر و پس از تحریم نفت روسیه توسط اروپا، روسیه نیز بخش مهمی از صادرات گاز خود به اروپا را به دلایلی چون الزام پرداخت به روبل و غیره متوقف کرد. اتحادیه اروپا تا پیش از حمله روسیه به اوکراین، به‌طور متوسط سالانه 140 میلیارد متر مکعب -معادل 35 درصد از نیاز گازی خود- را به‌صورت خط لوله از روسیه دریافت می‌کرد. در حالی که با کاهش 60 درصدی صادرات گاز روسیه از طریق خط لوله به اتحادیه اروپا در سال 2022، این مقدار به 60 میلیارد متر مکعب رسید.

با توجه به وابستگی اروپا به گاز و نفت روسیه، بخش انرژی این کشور از اهداف و چالش‌های مهم تحریمی آمریکا بوده است. به همین دلیل پس از بحران کریمه در سال 2014، آمریکا سعی کرد تا حد امکان و با ابزار تحریم، از این وابستگی جلوگیری کند. دو قانون اصلی در ارتباط با گاز روسیه، «قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم» (کاتسا)[3] و سپس «قانون حمایت از امنیت انرژی اروپا» (پیزا)[4] بود. پس از حمله‌ی روسیه به اوکراین و در پی تداوم این حمله، آمریکا با صدور دستور اجرایی جدیدی در هشتم مارس ۲۰2۲، تحریم‌های بخش انرژی علیه روسیه را به عدم واردات نفت از مبدأ روسیه به آمریکا گسترش داد تا فشار بیش‌تری بر درآمدهای روسیه اعمال کند. بررسی سیر این قوانین و دستورات اجرایی می تواند گسترش تحریم‌ها علیه بخش انرژی روسیه به‌خصوص پس از حمله این کشور به اوکراین را به‌خوبی نشان دهد.

وابستگی زیاد اتحادیه اروپا به گاز روسیه باعث شد تا پس از کاهش صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا و نگرانی اتحادیه اروپا برای تأمین گاز مورد نیاز خود، قیمت گاز طبیعی افزایش یابد و اتحادیه اروپا خسارت سنگینی از این ناحیه متقبل شود؛ بنابراین اتحادیه اروپا به دنبال جایگزینی برای جبران گاز ارسالی از سمت روسیه بوده و یکی از گزینه‌های اصلی برای جایگزین گاز طبیعی در کوتاه‌مدت، ال.ان.جی است. بازیگر اصلی تأمین ال.ان.جی اتحادیه اروپا در زمان قبل از جنگ آمریکا بود و این کشور پس از جنگ و در سال 2022 نیز مقدار صادرات ال.ان.جی خود به اتحادیه اروپا را بیش از 140 درصد نسبت به سال 2021 افزایش داد و به رقمی نزدیک به 60 میلیارد متر مکعب در سال رساند. هم‌چنین آمریکا در سال 2022 با افزایش 15 درصدی سهم خود از بازار ال.ان.جی اتحادیه اروپا نسبت به سال 2021، تقریبا نیمی از مجموع صادرات ال.ان.جی به اتحادیه اروپا (46 درصد) را بر عهده داشت و با اختلاف زیاد نسبت به سایر کشورها برترین صادرکننده ال.ان.جی به اتحادیه اروپا لقب گرفت.

بنابراین نقش ال.ان.جی آمریکا در تأمین گاز برای اتحادیه اروپا تعیین کننده بوده و هست و احتمالا خواهد بود. در شکل 3 میزان صادرات آمریکا به اتحادیه اروپا در بازه زمانی 2021 تا 2023 به تفکیک ماه و در شکل 4 میزان سهم هر یک از مناطق (بر حسب درصد) از کل صادرات ال.ان.جی به اتحادیه اروپا در سال 2022  آمده است. آمارهایی که نشان می‌دهند پس از جنگ روسیه و اوکراین نقش آمریکا در تأمین گاز اتحادیه اروپا بسیار پر رنگ شده است.

شکل 3- مقدار صادرات ال.ان.جی آمریکا به اتحادیه اروپا (2023-2021)[5]

شکل 4-سهم مناطق مختلف از صادرات ال.ان.جی به اتحادیه اروپا در سال 2022 (بر حسب درصد)

چشم‌انداز آمریکا برای بازار گاز

آمار صادرات ال.ان.جی آمریکا تا سال 2022 نشان می‌دهد که این کشور سرمایه‌گذاری زیادی برای توسعه‌ی نقش‌آفرینی خود در بازار ال.ان.جی داشته است. اما این وضعیت بدین‌جا ختم نمی‌شود و سندهای چشم‌انداز آمریکا برای صادرات ال.ان.جی تا سال 2050، نشان از آن دارد که این کشور برنامه ویژه‌ای برای توسعه هر چه بیشتر صادرات خود در آینده و در این حوزه دارد.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا[6]، در گزارش چشم‌انداز انرژی سالانه 2023[7]، میزان تولید گاز طبیعی و هم‌چنین میزان صادرات ال.ان.جی آمریکا را در 5 سناریو بررسی کرده است. در سناریو مرجع این گزارش پیش‌بینی کرده است که میزان تولید گاز طبیعی و صادرات ال.ان.جی ایالات متحده در سال 2050، به‌ترتیب 15 و 152 درصد نسبت به سال 2022 افزایش می‌یابد؛ بنابراین تولید گاز طبیعی تا سال 2050 به 42.1 تریلیون فوت مکعب (تقریبا 1191 میلیارد متر مکعب) افزایش خواهد یافت. رشد تولید گاز طبیعی آمریکا عمدتاً ناشی از صادرات ال.ان.جی است که انتظار می‌رود تا سال 2050 به 10 تریلیون فوت مکعب (283 میلیارد متر مکعب) افزایش یابد.

شکل 5- تولید گاز طبیعی خشک و صادرات ال.ان.جی آمریکا (2050-2010)

هم‌چنین پیش‌بینی شده است که تقاضای جهانی برای گاز طبیعی در حال افزایش باشد که باعث می‌شود ساختن تأسیسات اضافی صادرات ال.ان.جی در ایالات متحده را مقرون به صرفه ‌کند. در این راستا، تاسیسات جدید مایع سازی در لوئیزیانا، زودتر از موعد مقرر و در سال 2022 به طور کامل به بهره برداری رسید. علاوه بر این، واحدهای جدید ال.ان.جی در تگزاس قرار است تا سال 2025 راه‌اندازی شوند.

مزایای شکل‌گیری بازار جهانی ال.ان.جی برای آمریکا

براساس مطالب گفته شده، به نظر می‌رسد که آمریکا قصد دارد با استفاده از شرایط ایجاد شده در فضای بین‌الملل، بازار جهانی گاز را با محوریت ال.ان.جی و تحت رهبری خود شکل دهد که مهم‌ترین علل آن شامل موارد زیر است:

تبدیل بازار منطقه‌ای به بازار جهانی مانند نفت

بازار گاز جهان از گذشته به حالت چند بازار منطقه‌ای درآمده است، چرا که تجارت آن از طریق خط لوله انجام می‌شود. ساختار شکل گرفته برای بازار گاز باعث شده تا کشورهای متقاضی گاز عمدتا از کشورهای همسایه و از طریق خط لوله، گاز مورد نیاز خود را تأمین کنند. در حالی که با افزایش تجارت ال.ان.جی، بازار گاز از حالت منطقه‌ای به حالت جهانی تبدیل می‌شود. دلیل آن این است که بر خلاف خط لوله، ال.ان.جی قابلیت انتقال و تجارت‌پذیری بالایی دارد. به عبارت دیگر، می‌توان گاز را به‌وسیله ال.ان.جی به نقاط مختلف جهان انتقال داد. در این راستا کشور آمریکا کاملا از روند جهانی شدن بازار حمایت می‌کند، چرا که با این روند، امنیت انرژی متحدان خود در اروپا و شرق آسیا را که عمدتا واردکننده‌ی انرژی هستند تأمین می‌کند.

در همین راستا، موسسه بروکینگز در گزارشی[8]، ضرورت ورود آمریکا به بازار ال.ان.جی و تقویت روند جهانی‌شدن بازار گاز را کمک امنیتی-اقتصادی به متحدان راهبردی خود عنوان کرده است. بنابراین، ایالات متحده با ورود به بازار ال.ان.جی و حمایت از جهانی‌سازی بازار گاز سعی در محدود کردن ایران و روسیه به عنوان بزرگترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی کرده است که این سیاست در سال‌های اخیر نیز با انقلاب شیل[9] در آمریکا و افزایش قابل توجه تولید گاز، تقویت شده و آورده اقتصادی نیز برای این کشور داشته است. همچنین، اتحادیه اروپا نیز در سیاست‌های انرژی خود بر توسعه ال.ان.جی برای متنوع‌سازی سبد واردات گاز تاکید می‌کند.

تغییر نظام قیمت‌گذاری

بازار گاز از طریق ال.ان.جی می‌تواند به بازاری جهانی تبدیل شود که تأثیراتی بر طرفین عرضه و تقاضا خواهد داشت. بدین‌گونه که با افزایش سهم ال.ان.جی در تجارت گاز و افزایش رقابت بین صادرکنندگان ال.ان.جی، عرضه قابل دسترس گاز در نقاط مختلف جهان افزایش یافته و به‌تبع آن تنوع سبد واردات گاز افزایش می‌یابد. در نتیجه امنیت تأمین انرژی کشورهای واردکننده افزایش یافته و امکان چانه‌زنی بیشتری در برابر صادرکننده پیدا می‌کنند. بنابراین قیمت گاز به طور متوسط کاهش پیدا می‌کند و سود کمتری نصیب صادرکننده‌ها می‌شود، به‌علاوه امکان اثرگذاری سیاسی کشورهای صادرکننده گاز بر کشورهای واردکننده کاهش پیدا می‌کند. همچنین، به‌علت افزایش عرضه قابل دسترس برای کشورهای متقاضی، تضمین فروش گاز کشورهای صادرکننده تهدید می‌شود.

اما از طرفی دیگر آمریکا به دلایل مختلفی از جمله دسترسی به منابع گازی فراوان، توانایی سرمایه‌گذاری، داشتن تکنولوژی تولید ال.ان.جی و قدرت سیاسی در فضای بین‌المل موقعیت منحصر به‌فردی در مقایسه با سایر تولیدکنندگان برتر این حوزه دارد که باعث می‌شود این کشور، عاملی تأثیرگذار در تعیین قیمت ال.ان.جی باشد.

به‌عنوان مثال، کشور استرالیا به‌عنوان یکی از برترین صادرکنندگان ال.ان.جی، از ذخایر گازی زیادی برخوردار نیست و شرکت INPEX، یکی از سرمایه گذاران اصلی ال.ان.جی استرالیا، پیشنهاد داده است که این کشور به آرامی از تجارت LNG خارج ‌شود[10]. هم‌چنین به‌عنوان مثالی دیگر، کشور قطر نیز با وجود اینکه از ذخایر گازی مناسبی بهره‌مند است و قصد افزایش سهم خود در بازار ال.ان.جی را دارد[11]، اما از نظر قدرت سیاسی و تکنولوژی، توانایی رقابت با آمریکا را ندارد. بدین‌ترتیب ایالات متحده می‌تواند با نقش‌آفرینی در قیمت‌گذاری جهانی ال.ان.جی، هم در کوتاه‌مدت و هم در بلندمدت از آن بهره ببرد.

افزایش توان آمریکا برای تحریم گاز

حمل ال.ان.جی تنها توسط کشتی‌های مخصوص[12] انجام می‌شود. موردی که باعث سهولت در شناسایی و ردیابی آن‌ها می‌شود. بنابراین به علت خاص بودن فناوری و محدود بودن تعداد کشتی‌های مخصوص حمل ال.ان.جی، بیشتر از محموله‌های نفتی قابل تحریم هستند. پس در واقع توسعه ال.ان.جی، علاوه بر تبدیل بازار منطقه‌ای به بازار جهانی و تغییر نظام قیمت‌گذاری، باعث تحریم‌پذیر شدن این کالا نیز می‌شود.

شکل 6- نمایی از کشتی مخصوص حمل ال.ان.جی

جمع‌بندی

رشد 172 درصدی صادرات ال.ان.جی آمریکا در سال 2050 نسبت به سال 2022 نشان می‌دهد که تا آن زمان همچنان گاز طبیعی جزء منابع مهم انرژی محسوب می‌شود. آمریکا نیز قصد دارد تا بازار گاز طبیعی را از سمت خط لوله به سمت ال.ان.جی سوق دهد، چرا که در این حوزه از جهات مختلفی چون دسترسی به منابع گازی فراوان، توانایی سرمایه‌گذاری و داشتن تکنولوژی تولید برتری دارد. در واقع راهبرد آمریکا نشان از تغییر پارادایم صادرات گاز از طریق خط لوله به سمت توسعه ال.ان.جی و هم‌چنین نقش‌آفرینی هر چه بیشتر این کشور در حوزه تأمین گاز جهانی دارد. رشد چشم‌گیر صادرات ال.ان.جی آمریکا در 6 سال اخیر گواهی بر این مدعاست.

جهت دانلود گزارش روی تصویر زیر کلیک کنید

منابع________________________________________________________________________________

[1] https://www.statista.com/statistics/1262074/global-lng-export-capacity-by-country/

[2] برگرفته از آمار شرکت BP

[3] Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act (CATSA)

[4] Protecting Europe’s Energy Security Act (PEESA)

[5] برگرفته از وب‌سایت اندیشکده بروگل – 23 تیر 1402 ( 14 جولای 2023)

https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports

[6] Energy Information Administration (EIA)

[7] Annual Energy Outlook 2023 (AEO2023)

[8] گزارش موسسه بروکینگز با عنوان “استراتژی وزارت انرژی برای صادرات گاز طبیعی مایع” –  28 اسفند 1401 ( 19 مارس 2023)

The Department of Energy’s Strategy for Exporting Liquefied Natural Gas

[9] رونق گاز شیل، همراه با دسترسی آسان‌تر به منابع جدید و گسترده گاز طبیعی، به‌واسطه کشف منابع نامتعارف گازی و پیشرفت فناوری استخراج آن در آمریکا رقم خورد که باعث شد تولید گاز شیل ایالات متحده از سال 2007 به شدت افزایش یابد. در سال 2010، گاز شیل 23 درصد از تولید گاز ایالات متحده را تشکیل می‌داد که رشد قابل توجهی نسبت به سال 2009 بود، که طی آن گاز شیل تنها 14 درصد از کل تولید گاز این کشور را تشکیل می‌داد.

[10] سخنان تاکائوکی اوئدا، مدیرعامل شرکت INPEX در پارلمان استرالیا – 10 فروردین 1402 (30 مارس 2023)

https://www.au.emb-japan.go.jp/files/100483932.pdf

[11] سخنان وزیر انرژی قطر – 21تیر 1402 (12 جولای 2023)

https://www.offshore-technology.com/news/40-of-all-new-lng-will-come-from-qatar-by-2029-energy-minister-says/

[12] LNG carrier