مهار روسیه در توسعه ظرفیت ال.ان.جی توسط آمریکا

مقدمه

پس از شروع درگیری بین روسیه و اوکراین در 24 فوریه 2022 به مرور زمان صادرات گاز طبیعی روسیه به اتحادیه اروپا کاهش یافته به‌طوری که در سال 2023 به 28.3 میلیارد متر مکعب رسیده است، در حالی‌که در سال 2021 حدودا 146 میلیارد متر مکعب بود. به عبارتی بیش از 80 درصد از صادرات گاز طبیعی روسیه به اتحادیه اروپا کاهش یافته است. این در شرایطی است که در سال 2023 نسبت به سال 2021 صادرات ال.ان.جی روسیه به اتحادیه اروپا نه تنها کاهش نیافته، بلکه بیش از 40 درصد افزایش داشته است. در تصاویر زیر به وضوح کاهش شدید صادرات گاز از طریق خط لوله پس از جنگ روسیه- اوکراین و هم‌چنین افزایش صادرات ال.ان.جی روسیه به اتحادیه اروپا مشخص می‌باشد.

شکل 1- صادرات هفتگی گاز طبیعی روسیه به اتحادیه  اروپا بین سال‌های 2021 تا 2023[1] (بر حسب میلیون متر مکعب)

شکل 2- صادرات ماهانه ال.ان.جی روسیه به اتحادیه اروپا بین سال‌های 2020 تا 2023[2] (بر حسب میلیون متر مکعب)

برنامه‌های روسیه جهت توسعه ظرفیت ال.ان.جی و تحریم آمریکا

با توجه به کاهش صادرات روسیه از طریق خط لوله و هم‌چنین تمایل بیشتر کشورهای متقاضی گاز به دریافت ال.ان.جی، روسیه به‌عنوان چهارمین تولیدکننده بزرگ LNG جهان پس از ایالات متحده، قطر و استرالیا قصد دارد با سه برابر کردن تولید خود به بیش از 100 میلیون تن تا سال 35-2030، سهم خود از بازار جهانی را از 8 درصد به حدود 20 درصد افزایش دهد.

بنابراین این کشور در حال توسعه پروژه‌های جدید ال.ان.جی خود می‌باشد و می‌خواهد با صادرات هرچه بیشتر ال.ان.جی، سهم بیشتری از بازار آن را به خود اختصاص دهد. در این راستا، دو پروژه مهم در حال ساخت روسیه در بخش ال.ان.جی عبارتند از؛ پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2[3] و اوست لوگا[4] یا ال.ان.جی بالتیک. در مجموع این دو پروژه بیش از 30 میلیون تن[5] ظرفیت تولید ال.ان.جی دارند که مقدار قابل ملاحظه‌ای در بازار ال.ان.جی محسوب می‌شود. این مساله باعث شده است تا ایالات متحده تحریم‌هایی را در بخش توسعه ال.ان.جی روسیه اعمال کند و به نوعی مانع از نقش‌آفرینی بیشتر روسیه در عرصه صادرات ال.ان.جی شود. در ادامه یادداشت به هر یک از تحریم‌ها اشاره خواهد شد.

پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2

ابتدا آمریکا در تاریخ 11 آبان 1402، یک نهاد اصلی که در توسعه، بهره‌برداری و مالکیت پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2 مشارکت داشته است را تحریم کرد[6]. شرکت نواتک به‌عنوان اسپانسر اصلی پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2 است که ظرفیت تولید ال.ان.جی روسیه را در قطب شمال دو برابر خواهد کرد. این پروژه شامل ساخت سه قطار ال.ان.جی با ظرفیت 6.6 میلیون تن در هر قطار است. مجموع ظرفیت این سه قطار 19.8 میلیون تن در هر سال خواهد بود[7].

آرکتیک ال.ان.جی 2 توسط یک شرکت با مسئولیت محدود اداره می‌شود که یکی از شرکت‌های تابعه شرکت تولیدکننده گاز مستقل نواتک روسیه است که خود در ۱۲ سپتامبر، به فهرست شناسایی تحریم‌های صنایع، اداره کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا اضافه شد. پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2، دومین مرکز بزرگ صادرات ال‌ان‌جی نواتک پس از پروژه ۱۷.۴ میلیون تن در سال «یامال ال‌ان‌جی» است که شش سال از بهره‌برداری آن می‌گذرد. همچنین طبق گزارش اس اند پی گلوبال، آمریکا در سپتامبر 2023، دو کشتی طراحی شده برای خدمت به عنوان پایانه‌های حمل و نقل محموله‌های ال‌ان‌جی از پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2 را تحریم کرده است.

تحریم‌های وضع شده توسط آمریکا باعث شده است تا هر یک از سرمایه‌گذاران این پروزه شامل شرکت نواتک روسیه به‌عنوان سهام‌دار اصلی پروژه با سهم 60 درصدی، شرکت‌های بزرگ نفتی دولتی چین شامل CNOOC و CNPC هر کدام با سهم 10 درصدی، شرکت توتال‌انرژیز فرانسه و کنسرسیومی متشکل از شرکت میتسویی و سازمان امنیت فلزات و انرژی ژاپن مجموعا با سهام 20 درصدی، حالت فورس ماژور را برای این پروژه اعلام کنند[8]. اعلام وضعیت فورس ماژور برای این پروژه حاکی از آن است که تکمیل سایر پروژه‌های روسیه نیز احتما با مشکل مواجه خواهند شد.

در واقع سهامداران خارجی از ترس واکنش منفی تحریم‌ها، مشارکت در این پروژه را به حالت تعلیق درآوردند و از مسئولیت خود در زمینه تأمین مالی و قرارداد خرید مقدار معین ال.ان.جی با قیمت توافقی چشم پوشی کردند. گویا چین ظرفیت ساخت ماژول‌های مایع‌سازی[9] را دارد اما به دلیل نیاز به تجهیزات حیاتی پیشرفته در روسیه، تجربه کافی در طراحی و ساخت ندارد. اینکه تا چه اندازه راه‌حل‌های شرکت‌های چینی کارآمد خواهد بود علامت سوال بزرگی است.

برخی از شرکت‌های غربی که دارای تخصص فنی در این زمینه بودند روسیه را به دلیل درگیری در اوکراین ترک کرده‌اند. از جمله گروه مهندسی فرانسوی GTT در ژانویه 2022 قرارداد خود را با شرکت کشتی‌سازی روسی Zvezda برای 15 حامل ال.ان.جی یخ شکن به حالت تعلیق درآورد. شواهد نشان می‎دهد که پیدا کردن جایگزین شرکت GTT در پروژه های LNG دشوار خواهد بود، زیرا تنها چند شرکت محدود در این حوزه وجود دارد. اینکه در سال 2024 اولین قطار این پروژه بتواند به ظرفیت 6.6 میلیون تنی خود برسد در حاله‌ای از ابهام است اما نواتک گفته است که این کار را خواهد کرد.

پروژه اوست لوگا یا ال.ان.جی بالتیک[10]

دیگر پروژه افزایش ظرفیت تولید ال.ان.جی روسیه، یعنی اوست لوگا، دیرتر از پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2 شروع به ساخت آن کردند. ترمینال اوست لوگا شامل دو قطار است که ظرفیت هر یک از آن‌ها، سالانه 6.5 میلیون تن می‌باشد. شرکت گازپروم تجربه کمتری در زمینه ال.ان.جی دارد و این اولین کارخانه ال.ان جی است که این شرکت به تنهایی در حال ساخت آن است.

پس از گذشت یک ماه و اندی از تحریم پروژه آرکتیک ال.ان.جی 2، ایالات متحده در تاریخ 22 آذر 1402 (13 دسامبر 2023)، سه شرکت توسعه دهنده پایانه ال.ان.جی اوست- لوگا را هدف قرار داد، تأسیساتی در بندر دریایی بالتیک در شمال غربی روسیه که توسط گازپروم و RusGazDobycha اداره می‌شود[11]. این مجتمع که هنوز ساخته نشده است بخشی از استراتژی گازپروم برای تغییر تمرکز بر فرآوری است و در آستانه تبدیل شدن به بزرگترین کارخانه فرآوری گاز روسیه و یکی از بزرگترین کارخانه های جهان از نظر حجم تولید است. این تحریم‌ها علیه شرکت‌های مستقر در روسیه، شرکت فناوری‌های با مسئولیت محدود شمال، شرکت سهامی کمپرسور ماشین آلات کازان و شرکت با مسئولیت محدود گازپروم لیند مهندسی اعمال شد.

جمع‌بندی

پس از جنگ اوکراین، مسکو توانست در بخش صادرات نفت موفق عمل کند و با دور زدن تحریم‌ها، مقاصد صادرات نفت خود را از اروپای غربی به سمت چین و هند منحرف کند. اما تأثیر محدودیت‌ها بر LNG به دلیل تعداد نسبتاً کم تانکرهایی که می‌توانند LNG را حمل کنند و عدم دسترسی روسیه به فناوری و منابع مالی شدیدتر است.

آمریکا در سال 2023 با صادرات 88.9 میلیون تن ال.ان.جی، بزرگترین صادرکننده ال.ان.جی در سطح جهان لقب گرفت[12] و بخش اعظمی از نیاز گازی اتحادیه اروپا پس از جنگ روسیه و اوکراین را از طریق صادرات ال.ان.جی برآورده کرده است. شواهد نشان می‌دهد که آمریکا قصد دارد تا از توسعه بازیگری روسیه در آینده انرژی به‌خصوص بخش ال.ان.جی جلوگیری کند و با بهره‌گیری از استراتژی حذف رقبا در بخش ال.ان.جی بتواند با اختیار عمل بیشتری بازار جهانی گاز با محوریت ال.ان.جی را شکل دهد. بازاری که خود به‌عنوان رهبر آن شناخته می‌شود.

منابع ____________________________________________________________________________________________________

[1] برگرفته از گزارش اندیشکده بروگل با عنوان «واردات گاز طبیعی اروپا»- 10 ژانویه 2024 (20 دی 1402)

 https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports

[2] گزارش اندیشکده بروگل با عنوان «واردات گاز طبیعی اروپا»- 10 ژانویه 2024 (20 دی 1402)

 https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports

[3] Arctic LNG2

[4] Ust-Luga

[5]   بر اساس مرجع شرکت BP، هر یک میلیون تن LNG معادل 1.36 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی است.

[6] موسسه اس‌اندپی گلوبال- 2 نوامبر 2023 (11 آبان 1402)

https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/natural-gas/110223-us-targets-russias-arctic-lng-2-project-in-new-round-of-sanctions

[7] سایت شرکت نواتک

https://www.novatek.ru/en/business/arctic-lng/

[8] خبرگزاری رویترز- 25 دسامبر 2022 (4 دی 1402)

https://www.reuters.com/business/energy/foreign-shareholders-suspend-participation-russias-arctic-lng-2-project-2023-12-25/

[9] مهم‌ترین چالش فنی در این بخش، تبدیل گاز به مایع با خنک کردن آن تا دمای منفی 162 سانتیگراد است.

[10] خبرگزاری رویترز- 12 دسامبر 2023 (21 آذر 1402)

https://www.reuters.com/world/us/us-issues-sweeping-sanctions-targeting-russia-over-ukraine-war-2023-12-12/

[11] خبرگزاری رویترز- 13 دسامبر 2023 (22 آذر 1402)

https://www.reuters.com/world/us/us-issues-sweeping-sanctions-targeting-russia-over-ukraine-war-2023-12-12/

[12] خبرگزاری رویترز- 2 ژانویه 2024 (12 دی 1402)

https://www.reuters.com/business/energy/us-was-top-lng-exporter-2023-hit-record-levels-2024-01-02/