مقدمه
نشریه‌ی اکونومیست اخیراً در گزارشی با عنوان «دولت بایدن چگونه تحریم‌های آمریکا علیه ایران را تضعیف کرد»[1] به کاهش محسوس کارآمدی ابزار تحریم آمریکا و خالی شدن دست این کشور در ایجاد بازدارندگی علیه کشور پرداخته است. نویسندگان بحث خود را از زدوخوردهای اخیر ایران و رژیم صهیونیستی و یک سؤال مهم در برابر آمریکا آغاز می‌کنند: واشینگتن چگونه می‌خواهد با کنترل اسرائیل، تنش را محدود نگه دارد؛ رفتار تهدیدآمیز ایران را تحت کنترل درآورد و ایران را از تصمیم به ساخت بمب منصرف نگه دارد؟
با این حال، اکونومیست درادامه بیش از آن‌که به پاسخ این سؤالات بپردازد، بحث اصلی خود یعنی تضعیف تحریم‌های آمریکا در برابر ایران و علل آن را مطرح می‌کند. این نشریه البته به جای نقد علل واقعی کاهش اثر تحریم در سال‌های اخیر، موضع تندی علیه دولت بایدن می‌گیرد و او را مقصر اصلی در این ماجرا معرفی می‌کند. البته اکونومیست در این راستا به برخی ادعاهای خلاف واقع نیز متوسل می‌شود.
به عنوان نمونه، اکونومیست مدعی می‌شود که دولت بایدن به دلایلی چون علاقه به بازگرداندن ایران به میز مذاکره و نگرانی از صعود خطرناک قیمت نفت در پی جنگ اوکراین، عمدتاً تحریم‌ها را با معافیت مواجه کرده است. اکونومیست می‌شود که بایدن برای نهادهای خارجی معافیت تحریمی صادر کرده است، به ایران امکان دسترسی به دارایی‌های مسدودشده‌اش را داده است و از فروش نفت ایران به چین چشم‌پوشی کرده است. البته هر سه مورد خلاف واقع است.
اکونومیست در ادامه به نکاتی اشاره می کند که در تناقض با ادعاهای فوق است. در جایی می‌نویسد:
«اثرگذاری تحریم در بلندمدت در حال تحلیل رفتن بود» و در بخشی دیگر: «زیرساختی پیچیده برای فروش نفت ایران به چین ایجاد شده است. این زیرساخت شامل شبکه‌ای از شرکت‌های پوششی است که از بانک‌های چین، هنگ‌کنگ، کشورهای خلیج فارس و حتی اروپا برای مدیریت پول ایران بهره می‌برد. با وجود این زیرساخت، بازدارندگی مالیِ ازدست‌رفته‌ی آمریکا به‌راحتی قابل بازگشت نیست.»
بررسی این گزارش و نوشته‌هایی از این دست از چند منظر قابل‌تأمل هستند که در ادامه به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌شود.
تحلیل
- کاهش اثرگذاری تحریم آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران از مدت‌ها پیش نشانه‌های خود را آشکار کرده است. این روند از اواخر دوره‌ی ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ (سال ۲۰۲۰) آغاز شد و در دوره‌ی بایدن به اوج رسید و هم‌چنان ادامه دارد. اعتراف به این واقعیت و تلاش برای ارائه‌ی راه‌حل، امروز بیش از گذشته در دستور کار رسانه‌های تحلیلی و اندیشکده‌های آمریکایی قرار دارد. با این حال، توجه به یک نکته ضروری به نظر می‌رسد: خط تحلیلی و رسانه‌ایِ آمریکا تلاش دارد تا تضعیف ابزار تحریم را به دولت بایدن و عملکرد این دولت در اجرای تحریم‌ها نسبت دهد. این در حالی است که مسأله فراتر از این است و مقوله‌ی کاهش کارآمدی ابزار تحریم امری فرادولتی است و ربط چندانی به دولت بایدن یا هر دولت مستقر در کاخ سفید در آینده ندارد. تحریم به دلایل متعددی چون ماهیت نوسانی اثرگذاری، ضعف اجرایی تحریم‌کننده در برهه‌ی کنونی، تقویت توان و مهارت تحریم‌شونده و تحولات کلان بین‌المللی و ژئوپلیتیک در سراشیبی اثرگذاری بر ایران قرار دارد.
- نکته‌ی مهم دوم این که یادداشت‌هایی از این قبیل بار دیگر اثبات می‌کنند که در حال حاضر ابزار مالی و فشار اقتصادی بر جمهوری اسلامی ایران تنها ابزار در اختیار دشمن بوده و آمریکا هم‌چنان امید دارد از این طریق با ایران مواجهه کند. افزایش بسامد گزارش‌ها، مقالات و کتاب‌های منتشرشده در حوزه‌ی آسیب‌شناسی تحریم در سال‌های اخیر در آمریکا، در واقع نشان‌دهنده‌ی تلاش حاکمیت و جامعه‌ی نخبگانی این کشور برای حفظ این ابزار و احیای آن برای استفاده در آینده است.
منابع
[1] گزارش اکونومیست با عنوان «دولت بایدن چگونه تحریم‌های آمریکا علیه ایران را تضعیف کرد» – ۱۷ اکتبر ۲۰۲۴ (۲۶ مهر ۱۴۰۳)
https://www.economist.com/leaders/2024/10/17/how-the-biden-administration-botched-americas-sanctions-against-iran
