دیپلماسی جدید ایران فرصتی برای احیای اعتبار از دست رفته اروپا
بیست‌وسوم آبان 1400
مقدمه
در تاریخ 18 اردیبهشت 1397 (8 می 2018)، ایالات متحده از برجام که بین 1+5، اتحادیه اروپا و ایران منعقد شده بود خارج شد. در پی خروج آمریکا، جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که برجام را با اروپایی‌ها ادامه خواهد داد. جمهوری اسلامی ایران، یکسال بعد از خروج آمریکا از برجام به خاطر وعده‌های اروپایی‌ها در توافق ماند. اما در این مدت نه تنها کشورهای اروپایی عضو برجام به تعهدات 11 گانه‌ی خود عمل نکردند بلکه حتی از راه‌اندازی یک کانال مالی برای تسهیل تجارت ایران نیز عاجز بودند. تجربه‌ی آن یکسال به خوبی نشان داد که اروپا در حوزه‌ی سیاسی و اقتصادی استقلال ندارد؛ حقیقتی که بارها از زبان مقامات اروپایی بیان شده است.[1]
عدم توانایی اروپا در تامین منافع ایران
در زمانی که شرکت‌های اروپایی یکی پس از دیگری به بهانه‌ی خروج آمریکا از برجام از ایران خارج شدند، اروپایی‌ها به بهانه‌ی عدم توانایی در اجبار شرکت‌هایشان به کار با ایران سکوت کردند. بعد از خروج آمریکا از برجام، شرکت‌ها سعی کردند از آمریکا به نوعی معافیت تحریمی بگیرند، اما با واکنش منفی وزارت خزانه‌داری آمریکا روبه رو شدند.[2]
اولین لغو قرارداد تجاری شرکت‌های اروپایی با ایران توسط ایرباس در 22 اردیبهشت 1397 صورت گرفت که این شرکت پذیرفت قرارداد فروش هواپیما به ایران را لغو کند و تنها دو هواپیمای دیگر را تحویل بدهد.[3] بعد از ایرباس در 28 اردیبهشت 1397 شرکت فولادسازی دانیلی ایتالیا به‌دنبال خروج آمریکا از برجام تلاش برای یافتن تأمین‌کننده مالی برای سفارشات ۱.۵میلیارد یورویی را که در ایران برنده شده بود را متوقف کرد.[4] آلساندرو تریویلین، مدیرعامل شرکت دانیلی در این‌باره گفت:
«با خروج آمریکا از توافق هستهای، بانک‌ها به‌دلیل نگرانی از تحریم‌های ثانویه دیگر آماده تأمین مالی پروژه‌های ایرانی نیستند.»
به مرور زمان خروج شرکت‌های اروپایی از اقتصاد ایران به طور تصاعدی افزایش پیدا کرد و دو شرکت ژاپنی فعال در زمینه‌ی قطعات خودروسازی و یک شرکت بیمه به نام «سوئیس ری» اعلام کرده‌اند از ایران خارج خواهند شد. شرکت توتال فرانسه نیز در تاریخ 29 اردیبهشت 1397 اعلام نمود که با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران، هر گونه همکاری با خطر از دست رفتن دسترسی به سیستم‌های بانکی همراه است که توتال چنین ریسکی را نمی‌پذیرد.[5]
در 14 خرداد 1397 خبرگزاری فرانسه از تصمیم شرکت پژو-سیتروئن برای خروج از ایران خبر داد؛ گروه پژو سیتروئن در بیانیه‌ای تصریح کرد که فرایند تعلیق فعالیت‌های مربوط به سرمایه‌گذاری‌های مشترک خود در ایران را آغاز کرده و برای احترام به قانون تحریم‌های آمریکا بر ضد تهران تا ششم اوت (پانزدهم مرداد ماه سال جاری) ایران را ترک می‌کند.[6]
در مقابل این حجم گسترده از خروج شرکت‌های اروپایی از ایران، مقامات اروپا به جای حمایت و تقابل عملی با آمریکا به دلیل خروج غیرقانونی از برجام، از عدم توانایی خود در مقابل تحریم‌های آمریکا گفتند.
در همین راستا وزیر اقتصاد آلمان در 21 اردیبهشت 1397 ماه اعلام نمود که:
« نمی‌توانیم از شرکت‌ها در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کنیم.»[7]
وی دلیل عدم توانایی برای حمایت از شرکت‌های اروپایی را عدم وجود امکان حقوقی عنوان کرد و افزود:
«ما آماده‌ایم با همه شرکت‌های مربوطه در این باره صحبت کنیم که چگونه می‌توانیم عواقب منفی این اقدام آمریکا را حتی‌الامکان محدود کنیم.»
فرصت اروپا برای جبران گذشته
با بازخوانی مناسبات بین ایران و اروپا مشخص شد که که اروپا در حوزه‌ی سیاسی و اقتصادی استقلال و اراده لازم را برای تامین منافع ایران نداشته و به دلیل گذشته‌ی بیان شده دیگر اعتباری نیز در بین مردم و دولت ایران ندارد. برای همین اگر اروپایی‌ها بخواهند نقش موثری در مذاکرات داشته باشند، باید بسیار تلاش کنند.
دولت سیزدهم با توجه به همین واقعیات بوده که سیاست خود را عدم گره زدن اقتصاد و سفره‌ی مردم به مذاکرات اعلام کرد و در این مسیر به دنبال تحقق اقتصاد مقاومتی است، در نتیجه تجربه گذشته را که با امید کاذب بخواهد معطل کشورهای اروپایی شود، تکرار نخواهد کرد. حال این اروپا است که برای احیای اعتبار از دست رفته‌اش باید سخت تلاش کند.
کشورهای اروپایی باید این مسئله را به خوبی درک کنند که تجربه‌ی گذشته در اجرای توافق هستهای با دقت از سوی دولت سیزدهم بررسی شده است و دیگر خطای امید بستن به وعده‌های غیرواقعی آنها را تکرار نمی‌کند.
اروپا به منظور نشان دادن جدیت خود در پیشرفت مذاکرات و همچنین احیای اعتبار خود نزد مردم ایران، باید با فاصله گرفتن از نقشی که ایالات متحده برای اروپا در نظر گرفته است، مسئولیت و لزوم هزینه دادن برای انجام تعهدات را بپذیرد. مواجهه فعالانه با تحریم‌های آمریکا موضوعی است که برای اروپا از نظر استقلال اقتصادی و آینده سیاسی خودشان نیز اهمیت دارد.
منابع _______________________________________________________________________________________________
[1] اظهارات امانوئل مکرون مبنی بر لزوم استقلال یافتن اروپا از آمریکا – 16 نوامبر 2020 (26 آبان 1399)
https://geopolitique.eu/en/macron-grand-continent/
[2] رد درخواست اروپا توسط آمریکا مبنی بر اعطای معافیت‌های تحریمی – 14 جولای 2018 (23 تیر 1397)
[3] لغو قرارداد ایرباس با ایران – 12 می 2018 (22 اردیبهشت 1397)
[4] لغو قرارداد شرکت فولادسازی دانیلی ایتالیا – 18 می 2018 (28 اردیبهشت 1397)
[5] اظهارات مدیرعامل توتال مبنی بر عدم پذیرش ریسک همکاری با ایران – 19 می 2018 (29 اردیبهشت 1397)
[6] اعلام شرکت پژو سیتروئن مبنی بر خروج از ایران – 4 ژوئن 2018 (14 خرداد 1397)
[7] اظهارات وزیر اقتصاد آلمان، پیتر آلتمایر مبنی بر عدم امکان حمایت از شرکت‌ها در برابر آمریکا – 11می 2018 (21 اردیبهشت 1397)
