ضرورت سرعت عمل برای راه‌اندازی کریدور شمال – جنوب

24 فروردین 1404

مقدمه

راهگذر یا کریدور شمال – جنوب طرحی بین‌المللی است که مهم‌ترین بخش آن از ایران می‌گذرد. با این حال این طرح به دلیل تزلزل در تصمیم‌گیری و تعلل‌های صورت گرفته، دچار تأخیر جدی شده است. این تأخیرها ضمن آن که موجب از دست رفتن فرصت‌های طلایی در عرصه تغییرات ژئوپلیتیک شده است، وجهه بیرونی خوشایندی ندارد و کشور را فاقد مدیریت منسجم نشان می‌دهد. خروجی این وضعیت در نهایت آن است که اکثر کریدورهای ترانزیتی در تزلزل تصمیم‌گیری در حال دور زدن ایران هستند.

کریدور شمال – جنوب در بیانات رهبری

مقام معظم رهبری در بیانات اخیر خود، در دیدار با مسئولین نظام فرمودند:

«یک نکته‌ی مهمّ دیگری که در کارهای ما، از جمله در مسئله‌ی اقتصاد تأثیر اساسی دارد، سرعت عمل است. ما بطیء حرکت می‌کنیم، کُند کار می‌کنیم. یک فکر سازنده‌‌ای به ذهنمان می‌رسد که باید عمل بشود، فرض کنید از باب مثال مثلاً مسیر شمال – جنوب؛ از وقتی که این فکر به ذهن ما می‌رسد، تا وقتی که تصمیم می‌گیریم این کار را انجام بدهیم، فاصله‌ی زیادی به وجود می‌آید؛ در حالی‌ که گاهی اوقات این فاصله می‌تواند به یک‌دهم تقلیل پیدا کند؛ دیر تصمیم می‌گیریم. بعد که تصمیم گرفتیم، تا شروع می‌کنیم به اجرا، باز فاصله به وجود می‌آید؛ خب، تصمیم گرفتیم، عمل کنیم دیگر. وقتی که فهمیدیم، تصمیم گرفتیم، دانستیم که این کار باید انجام بگیرد، بلافاصله شروع کنیم به عمل [کردن]. بعد که شروع می‌کنیم به عمل، تا گرفتن نتایج، فاصله به وجود می‌آید. علّتِ این [کندی] هم عمدتاً عدم پیگیری است. یکی از توصیه‌هایی که بنده غالباً‌ به مسئولین محترم، مدیران محترم، رؤسای محترم جمهور در این سال‌ها داشته‌ام همین است: پیگیری کنند کارها را.»

بیانات مقام معظم رهبری علاوه بر آن که اهمیت کریدور شمال جنوب را خاطر نشان می‌کند، نسبت به عدم پیگیری و تعلل در این خصوص، دیدگاه انتقادی دارد. این در حالی است که در دولت چهاردهم اقدامات مناسبی برای پیش‌برد این طرح بزرگ ملی که منافع ایران با آن گره خورده، صورت نگرفته است.

واکنش کشور ذی‌نفع به عدم همکاری ایران؛ آسیب‌ها

کشورهای اصلی که از کریدور شمال جنوب نفع می‌برند شامل روسیه، ایران، هند و سایر کشورهای حوزه CIS می‌شوند. رئیس جمهور روسیه که پس از جنگ اوکراین تحت فشار تحریمی و خفگی استراتژیک قرار گرفته است، بارها به ضرورت استفاده از کریدور شمال – جنوب برای اتصال هاب‌های کشاورزی، انرژی و صنعتی اذعان داشته است.[1][2] این کشور برای صادرات غلات، دانه‌های روغنی، کود شیمیایی، نفت و واردات کالاهای عمومی خود به شدت دریای سیاه وابسته است. میزان این وابستگی برای صادرات و واردات دریایی به بیش از 30 درصد می‌رسد و بزرگ‌ترین منطقه تجارت دریایی در روسیه محسوب می‌شود. با این حال روسیه در طول سال‌های جنگ اوکراین پاسخ مناسبی از طرف ایران دریافت نکرد و اظهار نیاز خود را بدون پاسخ یافت.

پس از آن که ایران همکاری مناسبی برای راه‌اندازی کریدور شمال جنوب با روسیه نداشت این کشور بالاجبار به توسعه سایر بنادر خود روی آورد و در ابتدای امر وابستگی صادرات غلات و دانه‌های روغنی خود را از دریای سیاه از 95 درصد در سال‌های اخیر به 90 درصد کاهش داده است و قصد دارد تا با سرمایه‌گذاری برای ساخت سیلوها و پایانه‌های دریایی جدید، یک چهارم از صادرات کنونی (15 میلیون تن) خود را به دریای بالتیک منتقل کند.[3] چنین واکنش‌هایی نشان می‌دهد، در نهایت اتکای کشورهای همسایه نظیر روسیه برای پیش‌برد برنامه‌های راهبردی خود به ایران کم شده و این کشورها ایران را از برنامه‌های توسعه کریدوری و سرمایه‌گذاری خود خارج می‌کنند.

همچنین خروجی مذاکرات آمریکا و روسیه در خصوص پایان جنگ اوکراین نشان می‌دهد که موضوعات اصلی مورد بحث، برداشته شدن تحریم‌های حوزه تجارت غلات و کود روسیه و تراکنش‌های مالی و بانکی تجارت این محصولات است. روسیه اگر می‌توانست کریدور شمال – جنوب را با موفقیت برای صادرات مواد غذایی و کود شیمیایی جایگزین کند، احتمالاً پیش‌شرط‌های متفاوتی برای آتش‌بس قرار می‌داد. هند نیز در خصوص کریدور شمال جنوب موضع مبهمی اتخاذ کرده است. توسعه بندر چابهار چندین سال است که متوقف مانده است. عدم تصمیم‌گیری مسئولین در خصوص خلع ید یا ابقا به شرط توسعه هند نیز از جمله عوامل عدم پیشرفت توسعه این بندر مطرح می‌شود. این شرایط نشان می‌دهد که نظر رهبری در مورد تعلل مسئولین دولتی در خصوص کریدور شمال جنوب کاملاً صحیح است و بایستی در اسرع وقت، تصمیمات مناسبی در این خصوص اتخاذ شود.

راهکار؛ معرفی یک متولی اصلی و تعریف طرح‌های کلان ملی بر روی کریدور شمال جنوب

راهکارهایی که برای خروج از این وضعیت به دولت پیشنهاد می‌شود، معرفی کردن یک مدیر واحد برای در دست گرفتن ساخت، توسعه و مدیریت ترانزیت و طرح‌های پیشنهادی در خصوص کریدور شمال جنوب است. این مدیر باید اختیارات فرابخشی داشته باشد تا بتواند تمام دستگاه‌های دخیل در مدیریت و پیش‌برد کریدور شمال جنوب را سرخط کرده و با یکدیگر هماهنگ کند. علاوه بر این، طرح‌هایی مانند تبدیل شدن ایران به هاب غلات و کود مطرح شده است که یک برنامه واقعی برای بهره‌برداری از کریدور محسوب می‌شود. چنین طرح‌هایی نیروی محرکه‌ای به منظور جذب سرمایه و منابع برای ایجاد تولید، استفاده از ظرفیت‌های خالی، ارزآوری و ایجاد ارزش افزوده با استفاده از این کریدور است.

در نهایت باید خاطر نشان کرد، با شروع مذاکرات صلح بین روسیه و اوکراین و درخواست روسیه مبنی بر رفع تحریم‌های کشتیرانی و تجارت در دریای سیاه این پنجره طلایی فرصت در حال بسته شدن است. چنین وضعیتی نیازمند تشکیل کارگروهی برای کارشناسی و تصمیم‌گیری برای کریدور شمال جنوب در اسرع وقت است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد طرح تبدیل شدن ایران به هاب غلات و کود به این یادداشت مراجعه کنید