تلاش آمریکا برای جلوگیری از هم‌افزا شدن ایران و چین

مقدمه

در دهه اخیر نشانه‌هایی از تغییر نظم جهانی و شکل‌گیری نظمی جدید در جهان مشاهده شده است. این موضوع پس از شروع جنگ روسیه و اوکراین نمایان‌تر شد. ایالات متحده آمریکا نیز به دنبال آن است که جایگاه خود در نظم جدید را حفظ کند و ارتقا دهد و همچنین تا حد ممکن، در مسیر حرکت رقبای خود سنگ‌اندازی کرده تا جایگاه آن‌ها را تضعیف کند. در این میان چین به عنوان مهم‌ترین رقیب آمریکا، هدف اصلی برای این کشور خواهد بود. ایران نیز که طبق اسناد امنیتی آمریکا به عنوان یکی از سه گزینه اصلی تهدید برای این کشور به شمار می‌رود و پتانسیل‌های بالایی (ژئوپولتیک، ژئو اکونومیک و…) دارد، یکی از اهداف خواهد بود.

اما خطر اصلی برای آمریکا، هم‌افزا شدن این کشورها با یکدیگر است که به معنای تند شدن تضعیف جایگاه ایالات متحده خواهد بود. لذا آمریکا خواهان ایجاد اخلال در این روند است و به نظر می‌رسد وارد مرحله جدیدی پیرامون این موضوع شده است.

تمرکز کنگره آمریکا بر روابط ایران و چین

در تاریخ 24 مه 2022، طرحی تحت عنوان «قانون پاسخگویی ایران- چین»[1] با کد S.4290 در مجلس سنای آمریکا معرفی شد.[2] در روزهای اخیر، طراحان و پشتیبانان این طرح از پیگیری دوباره جهت تسریع در روند تصویب آن خبردادند.[3]

با توجه به متن طرح، تا زمانی که ایران روابط خود را با چین و همچنین با سازمان‌هایی مانند حماس خاتمه ندهد، دولت آمریکا نمی‌تواند هزینه‌ای برای پیشبرد توافق هسته‌ای با ایران انجام دهد. در متن این طرح آمده است:

«هیچ بودجه فدرال را نمی‌توان برای وارد شدن به مذاکره با دولت ایران در رابطه با توافق هسته‌ای خرج کرد تا زمانی که رئیس جمهور به کنگره گواهی ندهد که:

(1) دولت ایران موارد زیر را لغو کرده است:

الف) کلیه توافقات مربوط به انتقال وجوه به این دولت از جمهوری خلق چین؛
ب) کلیه توافقات مربوط به مشارکت استراتژیک نظامی یا امنیتی با جمهوری خلق چین

(2) دولت جمهوری خلق چین زندانی کردن افراد اویغور در اردوگاه‌های کار اجباری در منطقه خودمختار اویغور سین کیانگ را متوقف کرده است.

(3) دولت ایران کلیه روابط و انتقال پول نقد به نیروهای نیابتی ایران از جمله حماس را خاتمه داده است. و

(4) دولت ایران انهدام همه سلاح‌ها، مواد و زیرساخت‌های شیمیایی را تایید کرده است.»

همچنین طبق این طرح، رئیس‌جمهور نمی‌تواند هیچ اقدامی برای اجرای هر توافقی با ایران انجام دهد، مگر اینکه چنین توافقی نابودی همه ظرفیت‌های هسته‌ای و موشکی، تسلیحات، زیرساخت‌ها، سلاح‌های شیمیایی و فعالیت‌های سایبری تهاجمی ایران را تایید کند.

این طرح دست رئیس جمهور را برای رسیدن به توافق با ایران در قالب‌هایی که به تایید کنگره نیاز ندارد می‌بندد و ذکر می‌کند که علیرغم مواد قانونی قبلی، رئیس جمهور باید هر نوع توافقی با ایران به منزله معاهده تلقی شده و دولت باید آن را به کنگره ارائه و تاییدیه دریافت کند.

فرد اصلی در پیگیری این طرح سناتور «مارشا بلک‌برن»[4]، نماینده ایالت تنسی آمریکا در مجلس سنا است و از حامیان این طرح نیز می‌توان به «تد کروز»[5]، نماینده ایالت تگزاس، «کوین کرمر»[6] و «جان هوون»[7] از ایالت داکوتای شمالی، «سیندی هاید اسمیت»[8] از می‌سی‌سی‌پی، «مارکو روبیو»[9] و «ریک اسکات»[10] از فلوریدا و «تام تیلیس»[11] از کارولینای شمالی اشاره کرد.

همچنین این طرح به صورت موازی با کد H.R.3465 در مجلس نمایندگان آمریکا معرفی شده و در حال پیگیری است.[12]

طرح دیگری نیز در مجلس نمایندگان آمریکا با کد H.R.5923 تحت عنوان «تحریم‌های انرژی ایران-چین»[13] معرفی شده است که به دنبال اعمال محدودیت‌هایی بر حساب‌های کارگزاری در ایالات متحده که متعلق به موسسات مالی چینی است که معاملاتی را شامل خرید نفت یا فرآورده‌های نفتی از ایران انجام می‌دهند.

طرح دیگری نیز تحت عنوان «قانون کشتی»[14] با کد H.R.3774 در مجلس نمایندگان تصویب و به مجلس سنا ارسال شده است. هدف اعلامی این قانون اعمال تحریم‌های بیش‌تر مرتبط با واردات و تسهیل واردات محصولات نفتی از ایران است. مجازات‌های پیش‌بینی شده در این قانون شامل مسدودسازی دارایی‌ها و عدم واجد شرایط بودن برای دریافت ویزا، پذیرش، یا آزادی مشروط است. طبیعتاً با توجه به این که خریدار عمده نفت ایران، چین است، این کشور هدف اصلی خواهد بود.

مرکز پژوهش‌های کنگره آمریکا نیز در گزارشی به بررسی صادرات نفت ایران به چین و نسبت آن با تحریم‌های آمریکا پرداخته است.[15]

لزوم پیدا کردن نقاط مشترک با بازیگران خواهان تغییر نظم موجود

موضوع قابل تامل، تاکید و تمرکز هیئت حاکمه آمریکا بر هدف قرار دادن همکاری ایران و چین و هم‌افزایی این دو کشور با هم است. این موضوع در دولت‌ها و مجالس قبلی آمریکا نیز در سال‌های اخیر مسبوق به سابقه است. برای مثال بند 1226 قانون اختیارات دفاع ملی[16] برای سال مالی 2022 آمریکا[17] وزیر دفاع را ملزم می‌کند تا گزارشی با «ارزیابی دقیق روابط نظامی چین و ایران از زمان پایان [تحریم تسلیحاتی] قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد در اکتبر 2020 از جمله رزمایش‌های مشترک، انتقال تسلیحات، بازدیدهای نظامی، فعالیت‌های خرید غیرقانونی و سایر منابع مادی حمایت چین از قابلیت‌های نظامی ایران» به کنگره ارائه کند.

طبق بند 1265 قانون اختیارات دفاع ملی 2020[18]، وزیر دفاع باید لیستی از سرمایه‌گذاری‌ها، برنامه‌ها یا مشارکت‌ها در نیمکره غربی توسط چین، ایران، روسیه، یا سایر گروه‌های تهاجمی یا کشورهایی که امنیت ملی ایالات متحده را تهدید می‌کنند، تهیه کند.

تمرکز و تلاش آمریکا در جهت ایجاد اخلال در روابط ایران با سایر بازیگران در فضایی که نظم کنونی جهان درحال تغییر است، نشان‌دهنده واقعی بودن فرصت هم‌افزا شدن ایران با سایر بازیگران که در مقابل آمریکا هستند به خصوص چین و روسیه برای ایران است.

درنتیجه باید سطح نگاه جمهوری اسلامی به چین و روسیه به سطح راهبردی ارتقا پیدا کند زیرا  به دنبال تغییر نظم آمریکایی موجود هستند. همچنین ما باید با بازیگرانی که به دنبال تغییر نظم هستند، نقاط مشترک پیدا کرده و همکاری کنیم. این همکاری می‌تواند قدرت ما را در مقابله با آمریکا تقویت و جایگاه ما در نظم جدید را نیز ارتقا دهد.

پانویس ______________________________________________________________________________________

[1] Iran China Accountability Act

[2] تارنمای کنگره آمریکا، قانون پاسخگویی ایران- چین

https://www.congress.gov/bill/117th-congress/senate-bill/4290/text?s=1&r=96&q=%7B%22search%22%3A%5B%22actionCode%3A%5C%2210000%5C%22+AND+billIsReserved%3A%5C%22N%5C%22%22%5D%7D

[3] تارنمای دیلی وایر، سناتورهای جمهوری‌خواه لایحه‌ای را برای مسدود کردن توافق هسته‌ای ایران تا زمانی که تهران روابط خود را با چین قطع کند، مطرح می‌کنند، 5 دسامبر 2023

https://www.dailywire.com/news/gop-senators-push-bill-to-block-iran-nuclear-deal-until-tehran-severs-ties-with-china

[4] Marsha Blackburn

[5] Ted Cruz

[6] Kevin Cramer

[7] John Hoeven

[8] Cindy Hyde-Smith

[9] Marco Rubio

[10] Rick Scott

[11] Thom Tillis

[12] تارنمای کنگره آمریکا، قانون پاسخگویی ایران چین

https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/3465?s=1&r=35

[13] تارنمای کنگره آمریکا، تحریم‌های انرژی ایران-چین

https://www.congress.gov/bill/118th-congress/house-bill/5923/text?s=1&r=4

[14] تارنمای کنگره آمریکا، قانون کشتی

https://www.congress.gov/bill/118th-congress/house-bill/3774/all-info?s=1&r=9#actionsOverview-content

[15] تارنمای خدمات تحقیقاتی کنگره، صادرات نفت ایران به چین و تحریم‌های آمریکا

https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IN/IN12267

[16] لایحه اختیارات دفاع ملی  یک قانون فدرال ایالات متحده است که علاوه بر سایر مقررات، بودجه و هزینه‌های وزارت دفاع ایالات متحده را مشخص می‌کند. همچنین مقامات مختلف دولت آمریکا را موظف به ارائه گزارش به کنگره درباره موارد مختلف می‌کند. اولین نسخه این قانون در سال 1961 تصویب شد.

متولی اجرای این قانون صرفا وزارت دفاع آمریکا نیست؛ علاوه بر وزارت دفاع، وزارت امور خارجه، مدیر اطلاعات ملی (که تمامی نهادهای اطلاعاتی آمریکا ازجمله CIA و FBI زیر نظر آن فعالیت می‌کنند)، ستاد مشترک ارتش و گروه‌های مختلف تحقیقاتی مسئولیت‌هایی دارند.

[17] تارنمای کنگره آمریکا، قانون مجوز دفاع ملی برای سال مالی 2022

https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/4350/text

[18] تارنمای کنگره آمریکا، قانون مجوز دفاع ملی برای سال مالی 2020

https://www.congress.gov/bill/116th-congress/senate-bill/1790/text