مقدمه
پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، غرب به رهبری آمریکا تمام تلاش خود را برای منزوی ساختن روسیه از نظر اقتصادی، سیاسی و امنیتی به کار گرفت. در بعد اقتصادی میتوان به تحریمهای اقتصادی بانکها و تحریمهای کالاهای مختلف از جمله انواع فناوریهای پیشرفته به روسیه اشاره کرد. در بعد سیاسی نیز میتوان تحریم مقامات روسیه و عدم دعوت به اجلاسهای مهم جهانی را برشمرد. اما مهمترین بعد این منزویسازی، جداسازی متحدان اصلی روسیه یا ممانعت از کمکرسانی این متحدان استراتژیک به روسیه است.
متحدان اقتصادی روسیه
در میان لیست کشورهایی که هنوز همکاری خود را با روسیه ادامه میدهند و تاکنون از محکومیت حملهی روسیه به اوکراین امتناع ورزیده و این کشور را تحریم نکردهاند، میتوان به هند وچین اشاره کرد. این دو کشور از آن جهت از سایرین متمایز هستند که نقش مهمی در اقتصاد جهانی ایفا میکنند و بر معادلات جهانی در حوزههای امنیتی و اقتصادی بسیار اثرگذارند.
هند و چین پس از تحریم انرژی روسیه توسط اروپا به بزرگترین خریداران انرژی روسیه تبدیل شدند. چین علاوه بر رتبه اول خرید نفت روسیه، درصدد واردات عمده گاز خود از طریق خط لوله «پاور آو سیبریا» نیز هست. هند نیز در کنار مقام دومین واردکننده نفت روسیه پس از تحریم انرژی این کشور توسط اروپا، از بزرگترین واردکنندگان فولاد روسیه نیز هست. به طوری که هند فقط در بازه زمانی آوریل سال گذشته تا ژانویه امسال ۲۸۱۰۰۰ تن فولاد از روسیه وارد کرده است[1]. اما آنچه که هند را از چین متمایز میکند، توسعهی صنعت نظامی این کشور است؛ توسعهای که نسبت به چین به فناوری نظامی روسیه بسیار وابسته است. اگرچه غرب تاکنون چین را به واسطهی کنترل و نظارتهای سنگین از حمایت مستقیم و غیرمستقیم نظامی روسیه بازداشته است[2]، اما در مورد هند به شیوهای متفاوت عمل میکند که در ادامه به آن میپردازیم.
مزیتهای راهبردی هند برای آمریکا
در ابتدا پاسخ به این سؤال ضروری به نظر میرسد که چرا رفتار غرب با هند و چین در خصوص ارتباط با روسیه متفاوت است؛ به عبارت دیگر، چرا غرب رویکردی انفعالی نسبت به چین و رویکردی فعال نسبت به هند دارد؟ رویکرد غرب نسبت به چین بیشتر بر اساس نظارت، تهدید و مجازات در صورت همکاری در جنگ روسیه با اوکراین است؛ رفتاری که واکنش بسیاری از مقامات چینی را برانگیخته است.[3] در صورتی که غرب چنین رفتاری را با هند ندارد و بیشتر درصدد جذب این کشور در راستای اهداف خود است.
تفاوت رفتار غرب نسبت به این دو کشور ریشه در رقابت راهبردی آمریکا با چین دارد. مقطعی که آمریکا در مهار چین و وادار کردن این کشور به پیروی از سیاستهای خود را نسبتاً دشوار یافته است، نسبت به هند دیدگاه متفاوتی دارد که دلایل آن را میتوان به شرح زیر توضیح داد:
اول، هند برخلاف چین درصدد تغییر نظم بینالمللی و به چالش کشیدن هژمونی آمریکا در آسیا و جهان نیست. مقامات چینی در ابتدای دهههای اخیر با طرحهای اقتصادی درصدد کاهش نفوذ اقتصادی، سیاسی و امنیتی آمریکا در کشورها و قارههای مختلف بودند که از مهمترین این موارد میتوان به طرح یک کمربند- یک راه اشاره کرد. در سالهای اخیر نیز پکن به صراحت به انتقاد از رویکردهای واشنگتن و ناعادلانه بودن نظم بینالمللی پرداخته است. بدیهی است در چنین شرایطی جذب هند در بلوک غرب نهتنها عرصه را بر روسیه در جنگ اوکراین تنگ میکند، بلکه در حالحاضر تهدیدی برای منافع آمریکا و غرب در جهان ایجاد نمیکند.
دوم، همانطور که پیشتر اشاره شد، هند رقیب منطقهای برای چین به شمار میرود که اختلافات مرزی نیز با این کشور دارد. در این راستا، آمریکا به یک متحد قابل اتکا در کنار سایر متحدین منطقهای خود در آسیا مانند ژاپن و کره جنوبی در رقابت خود با چین دست مییابد که میتواند در تضعیف چین نقش مهمی را ایفا کنند. همچنین آمریکا میتواند با استفاده از دکترین احالهی مسئولیت[4] با کمک هند برای چین هزینهتراشی کند و حتی در صورت وقوع جنگ، هند میتواند خسارتهای مادی زیادی را به چین وارد کند در حالی که آمریکا فاصلهی زیادی از محل این درگیری خواهد داشت.
سوم، هند علیرغم پیشرفت چشمگیر در سالهای اخیر، همچنان از شکاف طبقاتی و توسعهی نامتوازن رنج میبرد. در حالی که چین برخلاف هند تقریباً به رشد پایداری رسیده است و مردم چین از سطح رفاه مطلوبی برخوردارند؛ جابهجایی قریب به 700 میلیون نفر از مردم این کشور به بالای خط فقر گواهی بر این مدعا است. با توجه به این مورد، هند از مؤلفهی مهم هژمونی، یعنی توسعه پایدار محروم است و تا سالهای آینده چالشی برای هژمونی آمریکا نخواهد بود.
چهارم، جمعیت بالای هند در کنار سایر موارد یاد شده برای آمریکا و اقتصاد جهانی یک مزیت بالقوه و مهم محسوب میگردد. چین به واسطهی جمعیت بالای خود ظرفیت خدماتدهی نیروی کار ارزان را به اقتصاد جهانی را دارد. امروزه با پیشی گرفتن جمعیت هند از چین و امکان عرضهی نیرو کار ارزان به اقتصاد جهانی، مزیت ارائهی نیروی کار ارزان فقط در انحصار چین نیست و هند نیز امکان بهرهمند ساختن اقتصاد جهانی از نیروی کار ارزان را دارد.
موانع و تلاشهای آمریکا برای جذب هند
با توجه به مطلوبیت ذکر شده به منظور جذب هند در بلوک غرب، اما همچنان موانعی در مسیر پیوستن هند به این بلوک سیاسی وجود دارد. یکی از این موارد، انرژی ارزان، به ویژه نفت روسیه است. هرچند که در حال حاضر انرژی روسیه به دلیل تحریمهای غرب با تخفیف عرضه میگردد و این شرایط ماندگار نیست، اما با توجه به روابط دیرینهی دو کشور، امکان تأمین امنیت انرژی هند در بلندمدت نیز فراهم میگردد و نظر به شرایط فعلی، غرب تاکنون نتوانسته است که این مانع را برطرف کند.
مانع مهم دیگر وابستگی بالای صنعت نظامی هند به روسیه است. این وابستگی که ریشه در تاریخ این دو کشور دارد، غرب را برآن داشته است تا به منظور جذب هند، بالاترین فناوریهای نظامی خود را به هند عرضه کنند. در نمایشگاه نظامی که هند در فوریه 2023 برگزار کرده بود، آمریکا با سلاحهای پیشرفته خود همچون جنگندهی F-35 حضور یافت[5]. در اقدامی دیگر، آلمان و هند در یک قرارداد به ارزش 2/5 میلیارد دلار به دنبال ساخت زیردریایی هستند[6]. البته لازم به ذکر است که روسیه نیز به راحتی بازار سلاح خود در هند را به رقبای غربی واگذار نکرده است و در پنج سال گذشته قریب به 13 میلیارد دلار سلاح به هند صادر کرده است[7].
با توجه به موارد فوق، هند یک متحد مطلوب بالقوه برای غرب در برابر بازیگران ناراضی نظم جهانی به رهبری چین و روسیه است. با این حال، همچنان موانع مهمی در سر راه این مسیر از جمله امنیت انرژی و وابستگی نظامی بالا به روسیه باقی مانده است.
با توجه به اینکه اروپا فاقد منابع انرژی قابل اتکا است و آمریکا در خلال جنگ روسیه و اوکراین به صورتی تاجرگونه انرژی اروپا را تأمین میکند، لذا غرب گزینهای قابلاتکا برای تأمین انرژی هند در بلندمدت نخواهد بود. از طرفی وابستگی نظامی هند به روسیه در سطحی بالاست که روسیه برنامهی جنگنده پنهانکار نسل پنجم خود را با همکاری هند پیش برده است و هند شریک و سرمایهگذار در پروژهی این جنگنده میباشد. برآیند موارد فوق نشان میدهد که علیرغم مزیتهای هند برای غرب و مشکلات این کشور با چین، اما همچنان وابستگی هند به روسیه در سطحی بالا قرار دارد و غرب برای این جداسازی مسیر دشواری را در پیش دارد.
منابع____________________________________________________________________________________
[1] . خبر اینفوبریکس با عنوان «واردات فولاد هند از روسیه به بالاترین میزان در هشت سال گذشته رسید» – 1 مارس 2023 (10 اسفند 1401)
http://infobrics.org/post/37835/
[2] خبر یو. اس. نیوز با عنوان «ایالات متحده کنترل صادرات را بر شرکتهایی که به ارتش روسیه کمک میکنند اعمال میکند» – 12 آوریل 2023 (23 فروردین 1402)
[3] . خبر نیویورک پست با عنوان «چین میگوید آمریکا باید نگرش تحریفشده خود را تغییر دهد یا خطر رویارویی را با چین بپیذیرد» – 7 مارس 2023 (16 اسفند 1401)
https://nypost.com/2023/03/07/china-says-us-must-change-distorted-attitude-or-risk-confrontation/
[4] . طبق این دکترین یک قدرت بزرگ به جهت کمتر شدن هزینههای حضورش در یک منطقه جغرافیایی، اقدام به کاهش حضور خود در ابعاد مختلف، به ویژه نظامی میکند و در کنار کاهش حضور خود به حمایتهای گوناگون از متحدان خود در منطقه مورد نظر برای مهار قدرت رقیب خود مبادرت میورزد.
[5] . خبر رویترز با عنوان «ایالات متحده با نمایش F-35 تلاش می کند هند را از روسیه دور کند» – 17 فوریه 2023 (28 بهمن 1401)
[6] . خبر رویترز با عنوان «آلمان در جریان سفر شولز قرارداد زیردریایی 5.2 میلیارد دلاری با هند را دنبال خواهد کرد» – 24 فوریه 2023 (5 اسفند 1401)
[7] . خبر تاس با عنوان « فروش 13 میلیارد دلار سلاح به هند توسط روسیه در پنج سال اخیر» – 13 فوریه 2023 (24 بهمن 1401)
