الف) بدعهدی‌های آمریکا (پیش از خروج از برجام)
- تصویب مجدد قانون آیسا[1]
تصویب مجدد «قانون تحریم‌های ایران» موسوم به آیسا از سوی کنگره آمریکا.[2] (۱۵ دسامبر ۲۰۱۶ – ۲۴ آذر ۱۳۹۵)
اثر این اقدام:
ادامه‌ی بسیاری از تحریم‌ها علیه ایران که طبق توافق صورت‌گرفته بین مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی، قرار بود با عدم تمدید این قانون، لغو شوند.
مغایرت با برجام:
طبق بند ۲۶ برجام، آمریکا اجازه‌ی اعمال مجدد تحریم‌هایی که به موجب این توافق لغو شده بودند را ندارد. این گزاره شامل قانون آیسا نیز می‌شود. بااین‌حال، کنگره در اقدامی مهم در ۲۴ آذر ۱۳۹۵، با تصویب یک قانون جدید، قانون آیسا را برای ۱۰ سال دیگر تمدید کرد و دولت آمریکا نیز آن را پذیرفت و تنها اقدام به «توقف موقت» (Waiver) کرد. این فرایند، نقض برجام به حساب می‌آید.
- در بخش لغو تحریم بیمه‌ها در صفحه ٩ از ضمیمه دوم برجام در ذیل بند ١-٢-۴، دولت آمریکا موظف شده است اجرای مفاد مندرج در بخش (آ)۵ از بند ٧ قانون ISA را متوقف کند.
- در بخش مربوط به توقف تحریم‌های نفت و انرژی در صفحه ١٠ در ضمیمه دوم برجام ذیل بخش ١-٣-۴، دولت آمریکا موظف شده است اجرای مفاد بخش( آ) ۵ بند هفتم از قانون ایسا را متوقف کند.
- در بخش مربوط به توقف تحریم‌های نفت و پتروشیمی در صفحه ١٠ ضمیمه دوم برجام ذیل بخش ٢-٣-۴، دولت آمریکا متعهد شده است اجرای بخش‌های (١)(آ)۵ تا (٢) و بخش‌های (۴) تا (٨) از قانون ایسا را متوقف کند.
- در بخش مربوط به توقف تحریم‌های آمریکا در حوزه نفت و انرژی در صفحه ١٠ ضمیمه دوم برجام ذیل بخش ۴-٣-۴، دولت آمریکا متعهد شده است که اجرای بخش (٣)(آ)۵ از قانون ایسا را متوقف کند.
- در بخش مربوط به نهادهای تحت تحریم در صفحه ١٢ از ضمیمه دوم برجام در ذیل بند ١-٨-۴ در متن برجام، دولت آمریکا موظف شده است تحریم نهادهای مشخص شده تحت تحریم بر اساس این قانون را متوقف کند.
- در بخش مربوط به فعالیت‌های مرتبط با اشاعه سلاح‌های هسته‌ای ذیل بخش ٩-۴ در صفحه ١٢ ضمیمه دوم برجام، آمریکا موظف شده است که اجرای تحریم‌های مرتبط با تولید و حمل و نقل اورانیوم و استخراج معدن اورانیوم مندرج در بخش (٢)(ب)۵ از ایسا را متوقف کند.
- برنامه لغو روادید آمریکا[3]
ایجاد محدودیت برای سفر اتباع کشورهایی که مشمول «برنامه لغو روادید آمریکا» هستند برای سفر به آمریکا، به دلیل سفر به ایران.[4] (نهم دسامبر ۲۰۱۵ – ۱۸ آذر ۱۳۹۴)
اثر این اقدام:
بر اساس فصل 203 از متن بودجه سال ۲۰۱۷ آمریکا -که بعد از تصویب سنا و امضای اوباما به قانون تبدیل شد- شهروندان 38 کشور دوست آمریکا که مطابق قوانین این کشور درحال‌حاضر بدون اخذ روادید تا سقف 90 روز می‌توانستند وارد خاک آمریکا شوند، در صورتی که در پنج سال گذشته به ایران، سوریه، عراق یا سودان سفر کرده باشند، بایستی مورد بررسی مجدد قرار گیرند.
مغایرت با برجام:
شش کشور (سه کشور اروپایی، چین، روسیه، آمریکا) متعهد شده بودند که برجام را در یک فضای حسن اعتماد کامل و به‌صورت سازنده اجرا کرده و از هرگونه اقدامی که با شکل و ماهیت و محتوای آن ناهماهنگ باشد خودداری کنند.
- تلاش آمریکا برای ایجاد فضایی منفی علیه جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد، برخلاف تعهد جمعی کشورهای ۱+۵ برای تحقق «تغییر بنیادین» در رویکرد و تعامل شورا با جمهوری اسلامی ایران.
- تعلل عمدی دولت آمریکا در رفع مؤثر تحریم‌های هسته‌ای، به نحوی که در موارد متعددی این تعهد صریح آمریکا به صورت مقطعی، کند و در برخی مواقع به نحو بازدارنده‌ای پیچیده بوده است.
- تلاش برای جلوگیری از عادی‌سازی تجارت سایر کشورها با ایران و بهره‌مند شدن جمهوری اسلامی ایران از منافع اقتصادی برجام، از طریق دامن زدن و گسترش شک و تردید نسبت به آینده‌ی روابط اقتصادی و هم‌کاری با ایران.
- تأخیر غیرموجه از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا در صدور مجوزهای لازم برای فروش یا اجاره هواپیمای مسافربری به ایران.
- ایجاد مقررات دست‌وپاگیر و موانع روانی در مسیر دسترسی آسان بانک مرکزی ایران به منابع مالی خود.
- ایجاد تردید و ابهام‌های حقوقی برای بانک‌های غیرآمریکایی
پیچیده نمودن و مشروط ساختن مقررات رفع تحریم‌ها از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به منظور ایجاد تردید در بانک‌های غیرآمریکایی و اکراه آن‌ها از هم‌کاری با ایران.
- طرح مکرر قوانین مختلف تحریمی علیه جمهوری اسلامی ایران در کنگره آمریکا با هدف تخریب فضا و جلوگیری از عادی‌سازی روابط تجاری سایر کشورها با ایران.
- طراحی و تبلیغ گسترده در مورد سیاست غیرقانونی «بازنگری برجام» از سوی دولت جدید آمریکا و اشارات مکرر (مستقیم و غیرمستقیم) به امکان عدم تمدید اسقاط قوانین تحریمی آمریکا علیه ایران، با هدف ایجاد تردید و نگرانی نامحدود در جامعه‌ی اقتصادی جهانی نسبت به آینده‌ی روابط اقتصادی با ایران.
- تشدید و افزایش مقررات دست‌وپاگیر وزارت خزانه‌داری آمریکا جهت شرکت‌های غیرآمریکایی برای هم‌کاری با ایران در تعارض با بند ۲۹ برجام مبنی بر تعهد این کشور بر عدم تضعیف اجرای موفقیت‌آمیز برجام و خودداری از هر سیاستی است که تأثیر مستقیم و نامطلوب بر عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران بگذارد.
- افزایش چشمگیر اظهارات تحریک‌آمیز و خصمانه مقامات ارشد آمریکا علیه برجام، که علاوه بر بی اعتنایی به اصول حقوق بین‌الملل، نقضِ شروط مندرج در برجام – خصوصاً بند ۲۸- محسوب می شود که صراحتاً اشعار می‌دارد مقامات ارشد کشورهای طرف برجام همه‌ی تلاش خود را، ازجمله در اظهارات عمومی خود، برای اجرای موفقیت‌آمیز برجام به کار خواهند بست.
- اتخاذ مکرر مواضع منفی مقامات عالی‌رتبه آمریکا علیه برجام ازجمله در سخن‌رانی رئیس جمهور این کشور در مجمع عمومی سازمان ملل متحد (۲۸ شهریور ۱۳۹۶) و نیز سخن‌رانی مورخ ۲۱ مهر ۱۳۹۶ که به بهانه اعلام راهبرد جدید این کشور در قبال ایران صورت گرفت. این موضع‌گیری‌ها مغایر با تعهدات صریح آمریکا در برجام و یکی از اصول مهم حقوق بین‌الملل – که در برجام نیز صراحتاً تکرار شده – یعنی «اجرای با حسن نیت تعهدات» است.
- تمدید اسقاطیه‌های تحریم‌های ایران توسط دولت جدید آمریکا به شکلی که عامدانه و از حیث شکل، مفاد، زبان و اقدامات هم‌زمان (ازجمله افزودن هم‌زمان شماری از اشخاص و نهادهای ایرانی به فهرست تحریمی) کمترین فضای مساعد را برای بهره‌مندی کامل ایران از لغو تحریم‌های مشخص شده در پیوست شماره ۲ برجام فراهم سازد.
- اعلام عمومی اجرای تعهدات برجامی با منفی‌ترین تعابیر و با هدف کاهش یا عدم بهره‌مندی ایران از اثرات مثبت تداوم برجام.
- اقدام غیرمتعارف و تبلیغاتی نماینده‌ی آمریکا نزد سازمان ملل متحد در سفر به وین به منظور اعمال نفوذ بر فعالیت حرفه‌ای آژانس.
- زمینه‌سازی برای اعلام عدم پای‌بندی جمهوری اسلامی ایران به برجام
طرح اتهامات واهی و تبلیغات گسترده علیه ایران با هدف مقدمه‌چینی برای اعلام عدم پای‌بندی جمهوری اسلامی ایران به برجام، که در تعارض کامل با هشت گزارش رسمی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و می تواند علاوه بر تأثیرات مخرب بر اعتبار کلی آژانس به عنوان نهاد صالح برای راستی آزمایی پای‌بندی ایران به برجام، اثرات غیرقابل پیش‌بینی بر حوزه‌ی عدم اشاعه داشته باشد.
- مقدمه‌چینی برای شانه خالی کردن از مسئولیت و تعهدات برجامی دولت آمریکا با طرح مکرر اتهام عدم پای‌بندی ایران، ارجاع موضوع تصمیم‌گیری در مورد تمدید و تداوم اسقاطیه‌های تحریم‌های هسته‌ای به کنگره آمریکا، و ایجاد فضای ابهام در مورد برجام از طریق تحمیل احتمالی و مجدد تحریم‌ها از سوی کنگره.
- تصویب قانون کاتسا[5]
تصویب قانون «مبارزه با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها» در کنگره‌ی آمریکا و با تأیید رئیس‌جمهور آمریکا.[6] (دوم آگوست ۲۰۱۷ – ۱۱ مرداد ۱۳۹۶)
اثر این اقدام:
در بخش ۱۰۵ این قانون، کنگره دولت آمریکا را موظف کرده است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان یک نهاد حامی تروریسم شناسایی کرده و ذیل تحریم‌های دستور اجرایی ۱۳۲۲۴ قرار دهد. همچنین براساس این قانون، دولت موظف شده است که این کار را برای تمام نهادها، دفاتر، وابسته‌ها و … سپاه نیز انجام دهد.
وزارت خزانه‌داری در سال گذشته و امسال بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی، شرکت ملی نفت، شرکت نفت‌کش و … را با استناد به همین قانون، مجددا تحریم کرده است یعنی نهادهای مذکور به اتهام ارتباط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم شده‌اند. در نتیجه، این تحریم‌ها مشمول بخش ۱۰۵ قانون کاتسا می‌شود و صرفا یک دستور اجرایی که در اختیار رئیس جمهور است، نیست. در نتیجه بایدن برای رفع این تحریم‌ها که ضرورت بازگشت شرایط به زمان خروج آمریکا از برجام است، باید طبق قانون کنگره (کاتسا) عمل کند.
ب) بدعهدی‌های آمریکا (پس از خروج از برجام)
- خروج از برجام
خروج غیرقانونی و یک‌جانبه از برجام (هشتم می ۲۰۱۷ – ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷)
- اقدام برای راه‌اندازی سازوکار ماشه در موعد رفع تحریم تسلیحاتی (۵ سال پس از اجرای برجام).
- اعمال تحریم‌های گسترده بر تمام افراد و نهادهایی که طبق برجام از تحریم معاف شده بودند و تحریم تعداد زیادی از افراد و نهادهای جدید به بهانه‌های مختلف.
پ) بدعهدی‌های اروپا (پیش از خروج از برجام)
- عادی نشدن مبادلات مالی و عدم دسترسی ایران به خدمات سوئیفت.
- انتشار فهرست تحریمی جدید توسط اتحادیه‌ی اروپا در زمان برجام.[7]
- عدم اجرای تعهدات طرف اروپایی در بخش نوسازی ناوگان هوایی ایران.
ت) بدعهدی‌های اروپا (پس از خروج از برجام)
- وعده‌های واهی اروپایی‌ها
تلاش برای نگه‌داشتن ایران در برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق با وعده‌های توخالی. (از ابتدای خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷)
- خروج شرکت‌های اروپایی از ایران
عدم حمایت از شرکت‌های اروپایی حاضر در ایران بعد از خروج آمریکا از برجام و درنتیجه، خروج این شرکت‌ها از ایران.[8] (توتال، مائرسک، پژو، بیکر هیوز، هانی‌ول، زیمنس و…)
- تخطی از اجرای تعهدات یازده‌گانه
عدم اجرای تعهدات یازده‌گانه‌ای که اروپایی‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام دادند.
- عدم تسهیل تجارت ایران و اروپا در قالب سازوکاری به نام SPV و تأخیر در راه‌اندازی این سازوکار.
- ایجاد سازوکاری بی‌اثر به نام اینستکس (INSTEX) بعد از به سرانجام نرسیدن SPV.
- مشروط کردن اینستکس به پذیرش کامل خواسته‌های FATF.
- اصرار به محدودسازی اینستکس به تبادل کالاهای بشردوستانه.
- ارائه‌ی یک بسته‌ی پیشنهادی توسط اروپا که به گفته‌ی آن‌ها این بسته شامل راه‌کارهایی برای دور زدن تحریم‌ها بود. بعد از رسیدن این بسته‌ی پیشنهادی به ایران، «حسن روحانی» رئیس‌جمهور وقت در تماسی تلفنی با سران سه کشور اروپایی، این بسته را مأیوس‌کننده خواند.
- فشار بر ایران برای مذاکرات موشکی و… .
ث) نواقصی که اگر در بازگشت به برجام مرتفع نشود، سبب عدم بهره‌مندی اقتصادی ایران می‌شود
- الزام لغو تحریم‌ها برای همه‌ی افراد و نهادهای ایرانی (حذف پاورقی‌های ۱۴ و ۱۶ از ضمیمه‌ی دوم برجام).
- تضمین آمریکا مبنی بر عدم خروج مجدد از برجام.
- لغو محدودیت مربوط به U-TURN.
- اضافه نشدن افراد جدید به فهرست تحریم‌ها.
- لغو قوانین مرتبط با تحریم‌های بانکی و نفتی به‌گونه‌ای که نفت به‌آسانی صادر شود و پول آن بدون هیچ مشکلی برگردد.
- لغو قانون کاتسا.
منابع ________________________________________________________________
[1] H.R.6297 – Iran Sanctions Extension Act – 114th Congress (2015-2016)
[2] https://www.congress.gov/bill/114th-congress/house-bill/6297/text
[3] H.R.158 – Visa Waiver Program Improvement and Terrorist Travel Prevention Act of 2015 – 114th Congress (2015-2016)
[4] https://www.congress.gov/bill/114th-congress/house-bill/158/text
[5] H.R.3364 – Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act – 115th Congress (2017-2018)
[6] https://www.congress.gov/bill/115th-congress/house-bill/3364/text
[7] https://b2n.ir/z92265
[8] فهرستی از ده شرکت عمده‌ی اروپایی که بعد از خروج آمریکا از برجام، از ایران خارج شدند.
https://www.forbes.com/sites/ellenrwald/2018/06/06/10-companies-leaving-iran-as-trumps-sanctions-close-in/?sh=10570a93c90f
