اروپا دلال مذاکره
6 آذر 1399
مقدمه
با پیروزی جو بایدن در انتخابات 3 نوامبر ریاست جمهوری آمریکا، انتظارات در اروپا برای گسترش همکاری‌های چندجانبه‌گرایه با آمریکا و بازگشت این کشور به برجام شکل گرفت. اروپا، خوشحال از انتخاب شدن بایدن به عنوان رئیس جمهور، تبریک‌های خود را روانه‌ی آمریکا کرده و بر همکاری‌های چندجانبه تاکید کردند.
ریاست جمهوری ترامپ، چهره‌ای از اروپا آشکار کرد که چندان به مذاق اروپایی‌ها خوش نیامد و باعث ایجاد شکاف بین‌آتلانتیک شد. نظام سیاسی و اقتصادی اروپا به حدی به آمریکا وابسته است که مقامات اروپایی ضمن اذعان به این مطلب، از این وابستگی انتقاد کرده و به دنبال استقلال خود هستند که انتقادات، مخالفانی نیز در اروپا داشته است.
اروپا در رویای استقلال
در تاریخ 26 آبان (16نوامبر) امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در یک مصاحبه‌ای با نشریه فرانسوی گرند کانتیننت بیان کرد:
«ما کشورهای اروپایی همچنان می‌خواستیم در چارچوب آنچه برجام می‌نامیم باقی بمانیم اما با خروج آمریکا، هیچ شرکت اروپایی از ترس تحریم‌های ایالات متحده، نتوانست به تجارت با ایران ادامه دهد.»
پیرو سخنان ماکرون در مورد لزوم استقلال اروپا از آمریکا، وزیر دفاع آلمان، آنه‌گرت کرامپ یک روز بعد از مصاحبه‌ی ماکرون، به این سخنان واکنش نشان داده و اظهار کرد:
«خودمختاری استراتژیک اروپا و این تفکر که بدون ناتو و آمریکا امنیت، ثبات و رفاه اروپا تضمین می‌شود، یک توهم است.»
اروپا همان اروپاست
با انتخاب بایدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا، حال اروپا این فرصت را به دست آورده است تا این چهره‌ی وابسته‌ی خود را ظاهراً بهبود ببخشد و خود را بازیگری مستقل در فضای بین‌الملل نشان دهد. در راستای این اقدام، اروپا فعالیت خود را به عنوان یک واسطه و میانجی بین ایران و آمریکا شروع کرده است و سعی دارد تا تهران و واشنگتن را پای میز مذاکره بیاورد.
این نکته حائز اهمیت است که چگونه اروپایی که در سال 2018، زمانی که آمریکا از برجام خارج شد، نتوانست از شرکت‌های خود در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کند و فقط خروج این شرکت‌ها را از ایران تماشا کرد، حال چگونه با وجود این عدم استقلال و توانایی می‌خواهد فعالیت چشمگیری در راستای حل معضلات بین ایران و آمریکا داشته باشد؟ در صورتی که اروپا همان اروپای قبل است و تغییری در وضعیتش اتفاق نیفتاده است.
عدم استقلال اروپا مسئله‌ای است که محمد جواد ظریف، وزیرامورخارجه‌ی جمهوری اسلامی ایران نیز به آن اشاره و در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی ایران بیان کرده است:
«اروپایی‌ها باید از دوران آقای ترامپ درس گرفته باشند و با توجه به اینکه سیاست خارجی از موضوعات مهم انتخاباتی امریکا نبود، نباید اجازه دهند که مصالح و آینده آنها در واشنگتن تعیین شود. اروپایی‌ها باید بدانند که اگر اجازه دهند به جای اینکه پایتخت‌های خودشان سیاست خارجی و روابط بین‌المللی خودشان را تعیین کند، این کار را واشنگتن انجام دهد آینده خوبی نخواهند داشت.»
اروپا، دلال مذاکرات
با توجه به اظهارنظرهای مقامات اروپایی و ایرانی در باب عدم استقلال اروپا، بالطبع این نکته به ذهن می‌آید که نه تنها اروپا به فکر یک واسطه‌گری بی‌طرفانه نیست بلکه از یک طرف توانایی این کار را ندارد و از طرف دیگر با توجه به وضعیت خود، طبیعتا در جهت منافع آمریکا حرکت خواهند کرد. با این شرایط نشست تجاری ایران و اروپا که در روزهای 24، 25 و 26 آذر قرار است برگزار شود، این شائبه را ذهن ایجاد می‌کند که ایران هنوز چشم امیدی به اروپا داشته و از اتفاقات بعد از سال 2018 و خروج شرکت‌های اروپایی از ایران در سکوت مقامات اروپایی درس نگرفته است.
نادر انتصار، استاد دانشگاه آلابامای جنوبی در رشته‌ی روابط بین‌الملل در مصاحبه‌ای با ایرنا بیان کرد:
«به نظر من اگر قرار باشد ایران با آمریکا دوباره مذاکره کند، بهتر است وقت خود را با اروپایی‌ها تلف نکند چون آنها به خوبی نشان داده‌اند سیاست مستقلی از آمریکا در مورد ایران ندارند و با سیاست یک بام و دو هوای خود، می‌خواهند کلاه گشادی را سر ایران گذاشته و در حقیقت، آن کلاه را تا روی چشم ایران پایین بکشند.»
همچنین کلمنته ترمه، محقق فرانسوی فعال در دانشکده مطالعات پیشرفته علوم اجتماعی در نشستی مجازی که بیست و چهارم مهرماه امسال (۱۵ اکتبر) با همکاری اندیشکده چتم هاوس با مؤسسه خاورمیانه برگزار شد، در قسمتی از سخنان خود بیان کرد:
«فرانسه و اتحادیه اروپا نمی‌توانند از شرکت‌های خود محافظت کنند. آنها نمی‌توانند مانع خروج شرکت‌های خود از بازار ایران شوندو با وجود این عدم استقلال اقتصادی، درک نمی‌کنم که ایرانی‌ها چه انتظاری از اروپا دارند.»
اظهار نظرهای کارشناسان و مقامات اروپایی و آمریکایی این نکته را یادآوری می‌کند که اروپا نمی‌تواند نقش مفیدی در مناسبات بین ایران و آمریکا داشته باشد و بیشتر به عنوان مهره‌ای برای پیشبرد منافع آمریکا از طریق واسطه‌گری شناخته می‌شود. اروپا در حال حاضر بهترین و موثرترین کنشگری که می‌تواند داشته باشد، نقشی در قالب یک دلال است که سعی در اتصال تهران – واشنگتن دارد.
همکاری راهبردی ایران با کشورهایی مانند چین و روسیه که از نظر سیاسی و اقتصادی دارای استقلال هستند به جای اروپا، علاوه بر پیشبرد منافع ایران در نظام بین‌الملل، به اذعان اندیشکده‌های غربی می‌توانند فشار تحریم‌ها را بر روی اقتصاد ایران کم کند.
