بررسی واکنش پوتین به تحریم‌های جدید غرب بر روسیه

17 آبان 1404

مقدمه

پس از اعمال دو بسته‌ی جدید تحریمی علیه روسیه در روز یکم آبان، بسیاری منتظر واکنش مقامات روسیه به این تحریم‌ها بودند. تحریم‌هایی که از سوی دو بازیگر مهم تحریم‌کننده‌ی روسیه یعنی آمریکا و اتحادیه اروپا اعمال شد. اهمیت تحریم‌های آمریکا از این منظر است که در واقع اولین تحریم‌ها پس بازگشت ترامپ به کاخ سفید محسوب می‌گردند. از سویی اتحادیه‌ی اروپایی نیز تحریم‌های گسترده‌ای را اعمال کرده است که بازیگرانی در کشورهای ثالث را مورد هدف قرار می‌دهد.

از کاسه‌ی تؤالت تا بزرگترین شرکت‌های نفت روسیه

تحریم‌های یکم آبان (23 اکتبر) اهداف گوناگونی را در حوزه انرژی، تجارت و مجتمع نظامی-صنعتی روسیه مورد هدف قرار می‌دادند. هر دو بسته‌ی تحریمی به شکلی گسترده نهادهای وابسته به روسیه را مورد هدف قرار می‌دهند. لازم به ذکر است که یک هفته پیش از اعمال این دو بسته‌ی تحریمی، انگلیس نیز 90 مورد تحریمی جدید علیه روسیه اعلام نموده بود.

تحریم دو غول نفتی از سوی ترامپ

اقدام آمریکا به دنبال هدف قرار دادن دو شرکت بزرگ نفت و گازی روسیه، یعنی «روسنفت و لوک‌اویل» بود.[1] همچنین در این اقدام 36 شرکت تابعۀ این دو شرکت مورد هدف قرار گرفتند. در میان این شرکت‌ها شرکت‌هایی همچون «باشنفت»، پالایشگاه «ریازان» و پالایشگاه نفت «ساراتوف» قرار دارند. این شرکت‌ها زنجیره‌ی عظیمی از صنعت نفت و گاز روسیه را تشکیل می‌دهند. از اکتشاف و استخراج نفت و گاز، حمل‌ونقل و پالایش و فرآوری نفت و گاز از سوی این شرکت‌ها صورت می‌گردد. حتی در میان اسامی شرکت تحقیقاتی « نوآوری سوخت و انرژی روسیه» نیز به چشم می‌خورد.

شرکت‌های حاضر مشارکت کننده‌ی مهمی در پروژه‌های داخلی و خارج از روسیه محسوب می‌گردند. برخی از این شرکت‌ها در عراق و آذربایجان و در برخی کشورهای اروپایی نظیر مجارستان و اسلواکی در پروژه‌های اکتشاف و استخراج حضور دارند. بدین ترتیب تحریم‌های جدید می‌تواند تهدیدی بر فعالیت این شرکت‌ها در اروپا و غرب‌آسیا تلقی گردد.

همه چیز تحت تحریم اتحادیه

ساعتی پس از اعمال تحریم‌ها از سوی آمریکا، اتحادیه‌ی اروپا نیز نوزدهمین بسته‌ی تحریم‌ها علیه روسیه را اعلام کرد.[2] این بسته‌ی تحریمی حوزه‌های بسیار گسترده‌ای را در بر می‌گیرد و حتی اقلامی همچون سنگ تؤالت را نیز به فهرست کالاهای ممنوع اضافه نموده است. همچنین این بسته حوزه‌های انرژی، پولی و بانکی و محدودیت‌های حقوقی و خدماتی را مورد هدف قرار داده است. در حوزه انرژی علاوه بر برنامه‌ریزی برای ممنوعیت واردات LNG از روسیه، تحریم اپراتورهایی از کشورهای ثالث که در ارتباط با درآمدهای انرژی روسیه هستند مورد هدف قرار گرفتند. این افراد و نهادها در چین، هنگ‌کنک و امارات مستقر هستند. همچنین تحریم کامل شرکت‌های «روسنفت» و «گازپروم‌نفت» نیز از دیگر اقدامات مهم این بسته در حوزه‌ی انرژی بود. علاوه بر این 117 کشتی از ناوگان سایه‌ی روسیه به فهرست تحریم‌ها اضافه شدند.

در حوزه‌ی پولی و مالی نیز تحریم‌ها گسترده بود. تحریم پنج بانک کوچک روسی، ممنوعیت استفاده از سیستم‌های بانکی «میر» و پرداخت سریع روسیه «SBP»، تحریم موسسات مالی، بانک‌ها و صرافی‌هایی در بلاروس، قزاقستان، چین، قرقیزستان، تاجیکستان و پاراگوئه و تحریم رمزارزی وابسته به روسیه در دستور کار قرار گرفته است.

در حوزه‌ی تحریم‌های تجاری صدها قلم و کد کالایی در زمینه‌های عکس‌برداری و حسگرها، موادپرانرژی و پیش‌سازها، مواد شیمیایی، فلزات، آلیاژها، کامپوزیت‌ها، اقلام الکترونیکی، وسایل نقلیه برای حمل و نقل و یراق‌آلات آن‌ها و اشیاء و تجهیزات اپتیکی در فهرست تحریم‌های علیه روسیه قرار گرفتند. همچنین شرکت‌ها و تجاری از چین و امارات که در دور زدن تحریم کالا و فناوری به روسیه فعالیت می‌کنند تحریم شدند. علاوه بر این، 45 نهاد همکار با مجتمع نظامی-صنعتی روسیه تحت تحریم قرار گرفتند؛ که 28 نهاد در روسیه و 17 نهاد در کشورهای ثالث قراردارند؛ کشورهایی نظیر چین، هنگ‌کنگ، هند و تایلند.

مضاف بر تمامی تحریم‌های فوق، محدودیت‌هایی نیز در قبال مناطق ویژه‌ی اقتصادی روسیه، ممنوعیت خدماتی و انتقال فناوری در حوزه‌ی فضا و هوش‌مصنوعی اعمال شد. همچنین ممنوعیت خدمات بیمه اتکایی به مدت پنج سال به کشتی‌ها و هواپیماهایی که از سوی روسیه به کشور ثالثی فروخته شده است، از دیگر اقدامات بسته‌ی نوزدهم است. افزون بر این اعمال محدودیت‌هایی برای دیپلمات‌های روسی در سفر به اروپا در این بسته در نظر گرفته شده است.

بدین ترتیب بسته‌ی نوزدهم را می‌توان تلاش اروپا برای تحت تحریم قراردادن همه چیز در روسیه دانست. اقدامی که می‌تواند روابط روسیه و اروپا بیش از پیش کاهش دهد.

فشارها بدون تاثیر در تصمیم روسیه

با وجود تمامی تحریم‌های گسترده‌ای که غرب تنها طی یک هفته بر روسیه اعمال نمود اما واکنش ولادیمیر پوتین به این اقدامات بسیار قابل توجه است. رئیس جمهور روسیه در واکنش به این تحریم‌ها ضمن تمسخر آنان، هدف بسته‌های جدید را در دو حوزه مورد بررسی قرار داد و آنان را دارای ابعاد سیاسی و اقتصادی دانست. او که در کنفرانسی خبری پس از جلسه‌ی هیئت امنای انجمن جغرافیای روسیه نظرات خود را بیان می‌کرد، گفت: [3]

«این واقعیت که آنها واردات کاسه توالت ما را لغو کردند، برایشان بسیار گران تمام خواهد شد. من فکر می‌کنم اگر همین سیاست‌ها را در قبال فدراسیون روسیه حفظ کنند، به آنها نیاز خواهند داشت.»

پوتین تحریم‌های جدید را جدی دانست اما در اثرگذاری آن‌ها بر رفاه اقتصادی روسیه ابراز تردید داشت:

«در مورد تحریم‌های جدید؛ اولاً، هیچ چیز جدیدی در مورد آنها وجود ندارد. واضح است که آنها پیامدهای جدی برای ما خواهند داشت، اما تأثیر قابل توجهی بر رفاه اقتصادی ما نخواهند گذاشت.»

او معتقد بود که تحریم‌های ترامپ او را متعجب نکرده است چرا که تحریم‌های ترامپ از دوران ریاست جمهوری اول او وجود داشته است و فی‌الواقع پوتین سعی دارد که نشان دهند انتظار چنین اقدامی را از ترامپ داشته است:

«همه می‌دانند که رئیس جمهور ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود، بیشترین تعداد تحریم‌ها را علیه فدراسیون روسیه اعمال کرد.»

سپس مهمترین بخش اظهارات پوتین بیان می‌شود. او تحریم‌ها را با دو هدف همراه می‌داند. اهدافی از جنس سیاسی و اقتصادی.

« امروزه، این تحریم‌ها دو جنبه دارند، سیاسی و اقتصادی.»

او در ابتدا اهداف سیاسی تحریم‌ها را بیان می‌کند. از نظر پوتین اهداف سیاسی اقدامات اخیر چیزی جز افزایش فشار بر مسکو و اثرگذاری بر روی تصمیمات آن نیست. با این حال پوتین به نکته‌ی قابل توجهی اشاره می‌کند. او معتقد است کشورهایی که برای خود احترام و جایگاهی قائل هستند تحت فشارهای تحریمی تصمیم خود را تغییر نخواهند داد. رئیس جمهور روسیه در این راستا بیان کرد:

«از نظر جنبه سیاسی، منظور ما چیست؟ این به معنای تلاش برای اعمال فشار بر روسیه است. اما هیچ کشور و ملتی که برای خود احترام قائل باشد، هرگز تحت فشار تصمیم نمی‌گیرد. بدون شک، روسیه این امتیاز را دارد که خود را در زمره آن کشورها و ملت‌های دارای احترام به خود بداند.»

پوتین این اقدام را ضربه‌ای به روابط دوستانه‌ی روسیه و آمریکا می‌داند. روابطی که به تازگی شروع به بهترشدن کرده است:

«از نظر سیاسی، این اقدام، البته گامی غیردوستانه در قبال روسیه است. این موضوع کاملاً واضح است و به تقویت روابط روسیه و آمریکا که تازه شروع به بهبود کرده است، کمکی نمی‌کند. البته، اقداماتی از این دست توسط دولت آمریکا به روابط روسیه و آمریکا آسیب می‌رساند.»

اما از منظر اقتصادی پوتین به هدف جدید تحریم‌های غرب دقت نظر دارد. او هدف اصلی تحریم‌های جدید را آسیب رساندن به درآمدهای نفتی کاخ کرملین می‌داند. با این حال پوتین معتقد است به دلیل حجم بالای نفت صادراتی روسیه مانع بزرگی برای حذف آن از بازار است. پوتین گفت:

«در مورد جنبه اقتصادی، بار دیگر تأکید می‌کنم که مطمئناً هیچ چیز خوب یا خوشایندی در اینجا وجود ندارد. با این حال، اگر جنبه اقتصادی این تحریم‌ها را به صورت عینی و حرفه‌ای بررسی کنیم، چه چیزی مشاهده می‌کنیم؟»

«در حال حاضر، به نظر من، ایالات متحده تقریباً ۱۳.۵ میلیون بشکه در روز تولید می‌کند و رتبه اول را دارد. عربستان سعودی با حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز در رتبه دوم و فدراسیون روسیه با تقریباً ۹.۵ میلیون بشکه در روز در رتبه سوم قرار دارند. با این حال، ایالات متحده ۲۰ میلیون بشکه مصرف می‌کند. آنها مقداری را می‌فروشند و حتی بیشتر، عمدتاً از کانادا، خریداری می‌کنند. بنابراین، آنها ۱۳.۵ میلیون بشکه تولید می‌کنند اما ۲۰ میلیون بشکه مصرف می‌کنند.»

«در همین حال، فدراسیون روسیه و عربستان سعودی نفت و فرآورده‌های نفتی بیشتری می‌فروشند. ممکن است در برخی جزئیات اشتباه کنم، شاید چیزی را درجا قاطی کرده باشم، اما نظم کلی با واقعیت همسو است. و آن واقعیت چیست؟ عربستان سعودی تقریباً 9 میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی به بازارهای خارجی صادر می‌کند، در حالی که فدراسیون روسیه 7.5 میلیون بشکه صادر می‌کند. به عبارت دیگر، سهم ما در تعادل انرژی جهانی بسیار قابل توجه است، فوق‌العاده زیاد. در حال حاضر، این تعادل هم به نفع مصرف‌کنندگان و هم به نفع تولیدکنندگان است. برهم زدن این تعادل، از جمله برای کسانی که سعی در انجام این کار دارند، کاری بسیار بی‌ارزش است. چرا؟»

بدین ترتیب او به توضیح شرایط عرضه‌کنندگان برتر و جایگاه روسیه در بازار نفت پرداخت. سپس پوتین به این موضوع اشاره کرد که اگر نفت روسیه از بازار حذف گردد یا عرضه‌ی روسیه کاهش یابد چه اتفاقی خواهد افتاد. او به وضوح نتایج منفی این اتفاق را در پمپ بنزین‌های آمریکا دنبال نمود. رئیس جمهور روسیه بیان کرد:

«اول، باید توجه داشت که تولید کلی در حال حاضر در یک سطح ثابت قرار دارد. البته، بخشی – البته نه همه آن، زیرا این امر غیرممکن خواهد بود – از نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه را می‌توان در بازار جهانی جایگزین کرد. اما، اولاً، این امر به زمان نیاز دارد. ثانیاً، به سرمایه‌گذاری قابل توجهی نیاز دارد.»

«اگر مقدار نفت و فرآورده‌های نفتی ما در بازار جهانی به طور ناگهانی کاهش یابد، قیمت‌ها افزایش می‌یابد. این امر منجر به افزایش شدید هزینه نفت و فرآورده‌های نفتی، از جمله در پمپ بنزین‌ها می‌شود – و ایالات متحده نیز از این قاعده مستثنی نیست.»

جمع‌بندی

بدین ترتیب آن چه که در نگاه پوتین به تحریم‌های اخیر غرب می‌توان دریافت عدم تاثیرپذیری از تحریم‌ها است. او جایگاه و هویت روسیه را به شکلی می‌داند که افزایش فشار و استفاده از ابزار زور برای تغییر نظر و تصمیمات کلان غیرقابل قبول است. نگاهی که نشان دهنده‌ی اهداف راهبردی و کلان پوتین در قبال جایگاه روسیه در آینده است.

از سویی دیگر او نتنها در برابر فشارها و خطرات اقتصادی تحریم‌ها عقب‌نشینی نمی‌کند بلکه به تهدید همتایان آمریکایی خود می‌پردازد و آثار منفی تحریم‌های ضد روسی را معطوف به کشورهای اروپایی می‌داند. پوتین درک درستی از اهداف کلان و بروز شده‌ی تحریم‌های غرب یعنی هدف‌گیری درآمدهای نفتی روسیه، دارد. این امر باعث می‌شود او و دولت روسیه بتوانند به خوبی در برابر اقدامات تحریمی واکنش‌های مناسب را اتخاذ نمایند. بدون شک نوع برخورد و واکنش روسیه در برابر تحریم‌های غرب می‌تواند آموزه‌ای برای مسئولین ایرانی باشد. هنگامی که در پی هر اقدام تحریمی بدون بررسی اهداف اصلی تحریم‌ها تن به مذاکره و عقب‌نشینی می‌دهند.