تشدید تنش و شروع فاز جدید تحریم‌های غرب بر روسیه

12 آبان 1404

مقدمه

در اولین روز از آبان 1404 دو بستۀ تحریمی علیه روسیه اعمال شد. در این روز ابتدا اتحادیه اروپا[1] و سپس وزارت خزانه‌داری آمریکا[2]، تحریم‌هایی را علیه روسیه اعلام نمودند. این دو بسته به شکل جداگانه‌ای دارای ابعاد جدیدی هستند که نشان‌دهندۀ آغاز دور جدیدی از تحریم‌های روسیه است.

تحریم‌های روز یکم آبان که از سوی خزانه‌داری اعمال شد فی‌الواقع اولین تحریم در دورۀ دوم ریاست‌جمهوری ترامپ است. اقدامی که دو شرکت بزرگ نفت و گاز روسیه و 36 شرکت تابعۀ آن را مورد هدف قرار داده است. همچنین در اقدامی دیگر، اتحادیه اروپا نوزدهمین بستۀ تحریم‌ها علیه روسیه را هدف قرار داد. بسته‌ای که در آن برای نخستین بار نهادهای کشورهای ثالث به بهانۀ خرید و مشارکت در نقل‌وانتقال انرژی روسیه مورد تحریم واقع شدند.

نخستین تحریم در دور دوم ترامپ

از ابتدای بازگشت ترامپ به کاخ سفید، سیاست واشنگتن در قبال موضوع اوکراین، ایجاد فضای مثبت مذاکراتی با روسیه بود. در این سیاست کاخ سفید از اعمال تحریم‌های جدید بر روسیه خودداری نمود. این اقدام با هدف دستیابی به توفیقاتی در حوزه دیپلماسی صورت گرفت. در عین حال همواره ترامپ از سوی شرکای اروپایی و منتقدین داخلی خود تحت فشار قرار داشت تا روند اعمال تحریم‌ها را ادامه دهد. در این بین ترامپ نیز همواره تاکید داشت اگر به نتایج مذاکرات به نتایج ملموسی نرسد، بسته‌های تحریمی را بررسی خواهد کرد. اتفاقی که نهایتا با لغو دیدار ترامپ و پوتین در مجارستان رخ داد.

بیش از 10 ماه تلاش ترامپ و دولت او با هدف دستیابی به موفقیتی در اوکراین، به شکست انجامیده است. در این مدت آمریکا از ابزارهای گوناگونی برای افزایش فشار بر کیف و تشویق مسکو برای کشاندن هر دو به پای میز مذاکره و تلطیف مواضع این دو استفاده نمود. اما هر دو طرف مواضع خود را سخت حفظ نمودند. سپس ترامپ در 23 تیر با طرح جدیدی[3] کمک‌های نظامی به اوکراین را افزایش داد تا در میدان نبرد روسیه را به چالش بکشد. با این حال روسیه در میدان نبرد همچنان به پیشروی خود ادامه داد و به زیرساخت‌های اوکراین آسیب‌های جدی وارد کرد. در نتیجه رویکرد دوم ترامپ نیز به سرانجامی نرسید. در این نقطه افزایش فشار بر کرملین با آسیب به درآمدهای نفتی آن دنبال شد.

با شکست طرح فشار در میدان، اعمال تعرفه بر هند، دومین خریدار بزرگ نفت روسیه، در دستور کار قرار گرفت. هرچند گزارش‌ها حاکی از کاهش خرید نفت روسیه از سوی هند است اما هند حاضر به توقف خرید نگردید، بلکه به سرعت مخالفت خود را با این ایده اعلام نمود. از سویی دیگر، دیدار آلاسکا نیز بین رهبران دو کشور صورت گرفت. جایی که پوتین به دیدار با ترامپ رفت و به نظر می‌رسید توافق در دسترس قرار گرفته است. با این حال روندهای بعدی، تماس‌ها و اظهارات طرفین در سطوح گوناگون چیز دیگری را نشان داد؛ بن بست مذاکرات. حتی تماس تلفنی دو رهبر در 24 مهر نیز نتوانست محرک دستگاه دیپلماسی باشد و به زودی ترامپ خبر از لغو دیدار مجدد با پوتین را داد. در این نقطه بود که ترامپ تصمیم جدیدی را اتخاذ نمود.

سرانجام در یکم آبان ترامپ رویکرد جدیدی را در قبال روسیه آغاز کرد. تحریم دو شرکت بزرگ انرژی روسیه به نام «روسنفت» و «لوک‌اویل» و 36 شرکت تابعۀ آن‌ها. بدین ترتیب فاز جدید رویکرد ترامپ را می‌توان حملۀ مستقیم به درآمدهای نفتی روسیه با استفاده از ابزار تحریم دانست. اقدامی که بی ارتباط با تحریم‌های آن سوی اقیانوس اطلس نبوده است. یعنی نوزدهمین بستۀ تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه.

تشدید تحریم در شرق اقیانوس اطلس

همزمان با واشنگتن، بروکسل نیز جدیدترین بستۀ پیشنهادی تحریمی خود را تصویب نمود. اما نوزدهمین بستۀ تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه با بسته‌های پیشین دارای تفاوت معنی داری بوده است. تحریم نهادها و افراد در کشورهای ثالث به دلیل ارتباط با درآمدهای انرژی روسیه. این در حالی است که تا پیش از این بسته‌، تحریم افراد و نهادها در کشورهای ثالث عمدتا به دلیل ارتباط با مجتمع نظامی-صنعتی روسیه و همکاری در دور زدن تحریم‌های کالا و فناوری صورت می‌گرفت.

یک هفته قبل از بروکسل، لندن نیز اقدام مشابهی را به خرج داد. [4] تحریم نهادهایی از کشورهای ثالث که در ارتباط با درآمدهای انرژی روسیه بودند. این فهرست شامل بنادر، شرکت‌ها و پالایشگاه‌هایی در چین، امارات، هند و دیگر کشورهایی می‌شد که یا خریدار نفت و گاز روسیه بودند یا در حمل‌نقل آن مشارکت داشتند. این اقدام نه‌تنها به نفت بلکه گاز طبیعی مایع و فرآورده‌های نفتی روسیه نیز گسترده شده است. بدین ترتیب در اروپا نیز مهمترین بازیگران تحریمی به دنبال تحریم‌های ثانویه به بهانۀ ارتباط با انرژی روسیه رفتند و مرحلۀ جدیدی از تحریم‌ها علیه روسیه را رقم زدند.

جمع‌بندی

برخلاف انتظارات برای پایان درگیری در اوکراین و شکل‌گیری عصر جدیدی از روابط روسیه و آمریکا، روندها به گونه‌ای پیشرفته است که ترامپ در دور دوم ریاست جمهوری خود به ابزار تحریم روی‌آورد. از سویی دیگر شرکای اروپایی نیز با ورود به حوزۀ نوینی از تحریم‌های روسیه سطح جدیدی از فشارها بر روسیه را آغاز نمودند. از این رو به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی روابط روسیه و غرب را باید روابط رو به تنشی دانست که رنگ و بویی از پایان جنگ ندارد.