مقدمه
کشورهای عضو تروئیکای اروپا، هفته اول شهریور‌ماه، فرآیند اعمال مجدد قطعنامه‌های شورای امنیت یا اسنپ‌بک را کلید زدند. پیش از این کشورهای اروپایی اعلام کرده بودند، حاضر هستند با تمدید ۶ ماه امکان استفاده از این فرآیند در ازای دادن امتیازاتی از سوی ایران به غرب از جمله دسترسی به بازرسان آژانس و ارائه گزارش در مورد ذخایر اورانیوم غنی شده موافقت کنند. مشروط براینکه در طول این مدت ایران با آمریکا وارد مذاکره شود و به توافق دست یابد.
سوال اینجاست که آیا دادن امتیاز برای تمدید مکانیزم ماشه ارزش این را دارد که ایران مجدد امتیازهایی را به غرب دهد یا نه؟ برای پاسخ به این سوال باید به این موضوع توجه کرد که خواست احتمالی ایران از تعامل با غرب برای تمدید مکانیزم ماشه چیست و آیا تمدید مهلت زمان استفاده غرب از این ابزار ایران را به این هدف و خواست نزدیک‌تر می‌کند یا دورتر؟
تمدید مکانیزم ماشه؛ خطای راهبردی
شاید یکی از اهداف ایران از تمدید مکانیزم ماشه جلوگیری از التهاب‌های اقتصادی ناشی از بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت باشد. در این زمینه باید گفت، ایران با پذیریش توافق برجام، از حدود ۱۰ سال پیش، اقتصاد خود را به سیاست‌خارجه گره زده است. همین موضوع باعث شده هر تکانه‌ای در روابط ایران و غرب بر بازار ایران اثر جدی بگذارد. با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های این کشور، هم اثرات اقتصادی تحریم‌ها بر ایران تحمیل شده، هم تحریم جدید بی‌معنا شده و به مرور زمان اثرگذاری سیاست‌خارجه بر اقتصاد ایران تاحدی کاهش یافته است. اکنون ایران در شرایطی قرار دارد که برجام و سازوکارهای آن هیچ عایدی اقتصادی برای ایران ندارد. تحریم‌های ثانویه ریسک‌محور آمریکا که عامل اصلی مشکلات مالی ایران هستند از سال ۲۰۱۸ به صورت حداکثری علیه ایران اعمال می‌شود و قطعنامه‌های شورای امنیت هیچ تحریم اضافه‌ای نمی‌توانند بر ایران تحمیل کنند. از سوی دیگر کارآمدی تحریم نیز بسیار کمتر شده و ایران توانسته تا حدی بر فشار تحریم غلبه کند که نمونه آن فروش روزانه بیش از ۱.۶ میلیون بشکه نفت در روز است. بازگشت قطعنامه‌ها نیز خللی بر این موضوع وارد نمی‌کند، چراکه اساسا مجازات تحریم‌های آمریکا بسیار سنگین‌تر از تحریم سازمان‌ملل است. بنابراین بازگشت قطعنامه‌ها تنها اثر روانی دارد که با فضاسازی‌ها و اقدامات کشورهای غربی این اثر روانی تاحدی بر بازار تحمیل شده است. لذا تمدید ۶ ماه مهلت استفاده اروپا از این ابزار به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا مجدد این اثر روانی را ۶ ماه دیگر بر کشور تحمیل کنند و با این ابزار اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار دهند و دوباره اقتصاد را متاثر از سیاست‌خارجه با هدف امتیازگیری کنند. پس با تمدید ۶ ماهه مهلت استفاده از مکانیزم ماشه، نه تنها ایران عایدی اقتصادی نمی‌برد، بلکه امکان اثرات روانی بر بازار بیشتر می‌شود.
موضوع بعدی که ممکن است هدف ایران از تعامل با غرب و تمدید مهلت استفاده غرب از مکانیزم ماشه باشد، جلوگیری از جنگ است. در این مورد نیز باید چند نکته را بیان کرد. اولا امتیازدادن باعث جلوگیری از جنگ نمی‌شود، چنانکه برجام با حجم امتیازهایی فراوانی که داد نتوانست از جنگ جلوگیری کند و ایران هم متحمل بازگشت تحریم شد هم متحمل جنگ. ثانیا اکنون غرب در حالت ابهام قرار دارد و امکان نظارت بر تاسیسات و دانستن حجم منابع ایران را ندارد، اما ایران با دسترسی به بازرسان آژانس که قبلا هم ثابت شده با سرویس‌های غربی و اسرائیلی همراه هستند، عملا دست خود را برای طرف مقابل رو می‌کند و ایران را در موضع ضعف نظامی قرار می‌دهد. پیش از این و در زمان انعقاد برجام، بسیاری از تحلیل‌گران به این نکته اشاره کرده بودند که بازرسی‌های آژانس در سال‌های آخر برجام منجر به جنگ می‌شود. ثالثا پیش از این آژانس بی‌طرفی خود را زیر سوال برده و معمولا بهانه را برای تحریم یا حمله به طرف مقابل داده است. چنانکه حمله اسرائیل به ایران بعد از محکومیت ایران در آژانس اتفاق افتاد. بنابراین هیچ تضمینی نیست که آژانس مجدد ایران را محکوم نکند.
نتیجه‌گیری
در نهایت باید گفت مذاکره با آمریکا نیز خود می‌تواند بهانه حمله به ایران شود. آمریکا از ایران به صراحت غنی‌سازی صفر و تسلیم شدن می‌خواهد، لذا اگر ایران این خواسته را نپذیرد، همین موضوع بهانه جنگ علیه ایران می‌شود، همانطور در جنگ ۱۲ روزه همین اتفاق افتاد. بنابراین تمدید مکانیزم ماشه و تلاش برای پاسخ به درخواست غرب باعث خواهد شد تا هم ابزار روانی تاثیر بر بازار ایران در اختیار غرب قرار بگیرد، هم ایران داشته‌های هسته‌ای خود را برای غرب رو کند و ابزار امتیازگیری را از دست دهد، هم بهانه جنگ را به آن‌ها دهد. این درصورتی است که اگر غرب این ابزار را نداشته باشد، با بازیگر مبهمی روبه‌روست که فشار بیشتر بر آن، آینده مبهمی را برای غرب فراهم می‌کند. لذا تلاش برای تمدید نه به نفع ایران بلکه به نفع غرب است و ایران نباید در تله مذاکره برای تمدید مکانیزم ماشه گرفتار شود.
