مقدمه
در تاریخ 21 نوامبر ۲۰۲۴(۱ آذر ۱۴۰۳)، خزانه‌داری آمریکا گازپروم بانک روسیه و شش شعبه خارجی آن در لوکزامبورگ، هنگ کنگ، سوئیس، قبرس، آفریقای جنوبی و خاورمیانه را در لیست تحریم قرار داد[1]. در همین روز خزانه‌داری آمریکا با انتشار بیانیه‌ای نسبت به استفاده از سیستم پیام‌رسان مالی روسیه(SPFS)[2]، هشدا داد و ضمن قراردادن بیش از ۵۰ بانک کوچک و متوسط روسی به دلیل استفاده از این پیام‌رسان، اعلام کرد این پیام‌رسان جز بخش مالی روسیه است و استفاده از آن توسط موسسات مالی خارجی می‌تواند باعث به عنوان قرارگرفتن جز بخش روسیه قلمداد شود[3].
در این بیانیه هشدارآمیز آمده است که قلمداد شدن به عنوان بخش مالی روسیه نیز بنابر تشخیص خزانه‌داری آمریکا می‌تواند منجر به قرارگرفتن در لیست تحریم شود. اقدامات آمریکا علیه روسیه به پشتوانه دستوراجرایی ۱۴۰۲۴ آمریکا علیه روسیه اتخاذ شده است. این دستوراجرایی که مهم‌ترین دستوراجرایی تحریمی آمریکا علیه روسیه است، بخش‌های مختلف اقتصاد روسیه از جمله بخش مالی این کشور را طی بخش‌نامه‌هایی به عنوان بخش آسیب‌زای روسیه مشخص می‌کند و در لیست تحریم قرار می‌دهد.
این قرار گرفتن در لیست تحریم به مرور و به صورت ویروسی افزایش پیدا می‌کند، چراکه براساس ساختار این نوع تحریم‌ها هر فرد یا نهادی که به عنوان نهاد تحت مالکیت، مدیریت یا نهاد خدمات‌دهنده مستقیم یا وابسته به فرد و نهاد تحریمی مشخص شود به مرور در لیست تحریم قرار می‌گیرد. چنانکه تاکنون بیش از ۲ هزار فرد و نهاد روسی براساس این دستور در لیست تحریم قرار گرفتند. همچنین از دسامبر سال ۲۰۲۳ و براساس اصلاحیه این دستوراجرایی در صورتی که تراکنشی توسط موسسات مالی خارجی انجام می‌شود، که مستقیم یا غیرمستقیم منتهی به یکی از بخش‌های نظامی روسیه منتهی شود آن موسسه یا بانک خارجی شامل محدودیت‌های تحریم ریسک‌محور بانکی می‌شود و ممکن است به صورت کلی از نظام مالی آمریکا محروم شود.
عواقب اقتصادی
قرارگرفتن مهم‌ترین بانک گازپروم روسیه که نقش بسیار مهمی در تسویه مالی بخش انرژی روسیه و مشخصا صادرات گاز روسیه برعهده دارد در لیست تحریم به معنی عزم جدی آمریکا در جداسازی روسیه از نظام مالی خود است. علاوه براین، از آنجایی که بسیاری از کشورهای واردکننده گاز روسیه حتی در اروپا، تسویه مالی خود را از طریق این بانک انجام می‌دادند، هم به دلیل استفاده احتمالی از دلار و سیستم مالی بین‌المللی هم به دلیل اینکه سیستم مالی آن‌ها ارتباط زیادی با سیستم مالی آمریکا دارد و تحریم شدن این بانک به معنی حساس شدن آمریکا در تراکنش‌ها با این بانک است، احتمالا در تسویه مالی خود دچار مشکل می‌شوند. چنانکه برخی از کارشناسان خواهان اعمال استثنا در این زمینه به مدت مشخص شده‌اند.[4]
از طرف دیگر آمریکا همزمان با این اقدام به همه موسسات مالی دنیا اخطار داده که برای فرار از تحریم‌ها به سمت استفاده از پیام‌رسان روسی نروند. بعد از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه در سال ۲۰۲۲، استفاده از سوئیفت برای برخی بانک‌های روسی ممنوع شد. همچنین به خاطر تحریم‌های شدید مالی اروپا و آمریکا علیه بانک‌های روسی که منجر به تعطیلی برخی از آن‌ها در اروپا نیز شد، روسیه برای خنثی کردن تحریم‌ها و عدم شناسایی تراکنش‌ها به استفاده از پیام‌رسان روسی در ارتباط با برخی بانک‌های دنیا روی آورد. آمریکا در اخطار امروز خود ضمن قراردادن برخی شعب بانک‌های روسی در کشورهایی مانند هند به دلیل استفاده از پیام‌رسان روسی، اعلام کرد موسسات مالی خارجی نیز در صورت استفاده از این پیام‌رسان ممکن است در لیست تحریم قرار بگیرند. بنابراین در آستانه فصل زمستان هم صادرات گاز روسیه و تسویه مالی آن به اروپا دچار چالش می‌شود، هم بخشی از درآمدهای ارزی این کشور. به نظر می‌رسد این اقدام در ادامه تلاش‌های آمریکا برای جداسازی کامل اقتصاد غرب و مشخصا اروپا از روسیه و جلوگیری از تاسیس سیستم مالی موازی در دنیا است.
از طرف دیگر پس از اعمال تحریم‌های ریسک‌محور بانکی از اواخر سال ۲۰۲۳ از یک‌سو و قرارگرفتن بسیاری از بانک‌های مهم روسی از جمله بانک مربوط به تبادلات ارزی روسیه در لیست تحریم از نیمه سال ۲۰۲۴ نرخ دلار در روسیه مجددا روند افزایشی به خود گرفته است و نرخ دلار در روسیه به بیش از ۱۰۰ روبل رسیده است. اقداماتی نظیر قرارگرفتن بانک گازپروم روسیه در لیست تحریم می‌تواند به روند نیز دامن بزند، چراکه دسترسی ارزی روسیه را می‌تواند محدود کند.
نتیجه‌گیری
اقدام آمریکا در قراردادن مهم‌ترین بانک موثر در صادرات گاز روسیه در کنار اخطار برای عدم استفاده از پیام‌رسان مالی روسیه، دو نشانه مشخص دارد. اولا آمریکا به کشورهای دنیا و مشخصا اروپا نشان می‌دهد که در اعمال تحریم جدی است و باید کشورهای غربی هرچه سریع‌تر وابستگی خود به روسیه خاتمه دهند. ثانیا به سایر کشورهای خریدار گاز و انرژی روسیه این اخطار را می‌دهد که در سیستم مالی مرسوم بین‌المللی که قابلیت رهگیری و تحریم از سوی آمریکا را دارد رفتار کنند. آمریکا صریحا از کشورها می‌خواهد که از سیستم پیام‌رسان روسی به جای سوئیفت استفاده نکنند چراکه این کار خلاف نظم مالی بین‌المللی است و باعث می‌شود تا آمریکا آن‌ها را تحریم کند. بنابراین اقدام آمریکا آن هم در آستانه زمستان به معنی جدی بودن برای حفظ سیستم مالی بین‌المللی مبتنی بر نظارت و نظم مورد نظر آمریکا است. از طرف دیگر کشورهای تحریمی را به این نتیجه می‌رساند که استفاده از سیستم مالی بین‌المللی زیرنظر آمریکا، چگونه می‌تواند اقتصاد را آسیب‌پذیرتر کند.
منابع
[1] https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy2725
[2] Sistema Peredachi Finansovykh Soobshcheniy(SPFS)
[3] https://ofac.treasury.gov/media/933656/download?inline
[4]https://www.reuters.com/business/energy/new-us-sanctions-probably-spell-end-eu-energy-payments-through-russias-2024-11-22/
